Α΄ Μέρος
Αντί προλόγου
Η μελέτη της τοξικότητας μιας ουσίας εμπίπτει στην επιστήμη της τοξικολογίας. Δεν μπορώ παρά να ξεκινήσω με μια ένσταση για την ίδια την επιστήμη αυτή. Συνήθης πρακτική της είναι η χορήγηση δηλητηρίων σε ζώα για να διαπιστωθεί το μέγεθος της δόσης που επιφέρει τον θάνατο, ή το μέγεθος της βλάβης που προκαλεί μια ποσότητα ή ποια όργανα καταστρέφει. Συχνά ο θάνατος των ζώων επέρχεται μετά από μια βασανιστική περίοδο, αφού αυτά υποστούν τους φριχτούς πόνους που προκαλεί η τοξική ουσία. Τα ζώα μπορεί να μην διαθέτουν τις ανθρώπινες διανοητικές ικανότητες, αλλά μόνο η ανθρώπινη ματαιοδοξία είναι που καθιστά τις ικανότητες αυτές ως μέτρο της αξίας της ζωής, και τον άνθρωπο ανώτερο από τα υπόλοιπα πλάσματα του πλανήτη. Μέσα στα πλαίσια του δικού τους τρόπου ζωής, τα ζώα είναι ολοκληρωμένα άτομα όπως είμαστε κι εμείς, και ο πόνος τους δεν έχει διαφορετική ένταση από τον δικό μας. Στο κείμενο που ακολουθεί χρησιμοποιώ φράσεις όπως “μέτρηση της τοξικότητας” με συναισθηματική αποστασιοποίηση, σαν να επρόκειτω για την μέτρηση μιας τάσης με ένα βολτόμετρο, επειδή αυτό απαιτεί η θεματολογία που εξετάζω. Ωστόσο οι “μετρήσεις” αυτές συνιστούν εγκληματική δραστηριότητα - από ηθική άποψη βεβαίως, όχι από νομική. Έτσι το κείμενο που ακολουθεί, μπορεί να διαβαστεί τόσο ως μια περιδιάβαση στο χώρο της τοξικολογίας και ειδικότερα στην επιστημονική διερεύνηση της τοξικότητας της κάνναβης, ή ως μια αναφορά στην βαναυσότητα του πολιτισμού μας. Αν συνυπολογίσει κανείς τα επίσημα ψέματα που αφορούν την επικινδυνότητα της κάνναβης, χρηματοδοτημένα από τους κόπους μας, την στέρηση της ελευθερίας να αποφασίζουμε εμείς πιο είναι το καλό για τον εαυτό μας, ή της ελευθερίας να επιδρούμε όπως θέλουμε στο ίδιο μας το σώμα και στην ίδια μας την συνείδηση, είναι φανερό ότι το θέμα της κάνναβης αποτελεί έναυσμα για μια συνολικότερη αμφισβήτηση της κοινωνικής δομής. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να ειδωθεί η υπεράσπιση της κάνναβης δια της παρουσίασης των επιστημονικών δεδομένων που αφορούν την επίδρασή της στον οργανισμό μας. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να αισθανόμαστε υπόλογοι απέναντι στις αρχές που μας στερούν αυτές τις ελευθερίες ή απέναντι στην κοινωνία που αναδεικνύει αυτές τις αρχές. Δεν χρειάζεται να αποδείξουμε την αθωότητα της κάνναβης για να διεκδικήσουμε το δικαίωμα σε αυτές τις ελευθερίες, χρειάζεται όμως να αποκαλύψουμε τα ψέματά μέσω των οποίων καλλιεργείται ο κοινωνικός φόβος.
Πέρα από την αγανάκτηση που προκάλεί η αντανάκλαση αυτής της κατάστασης στο άτομό μου, υπήρξαν δύο περιστατικά που έκαναν το ποτήρι να ξεχειλίσει, ώστε να καταπιαστώ πιο ενεργά με αυτό το ζήτημα. Το πρώτο ήταν η φυλάκιση ενός φίλου λόγω της καλλιέργειας του φυτού. Το δεύτερο ήταν η αποστέρηση από τις αρχές της απαραίτητης θεραπευτικής φροντίδας σε μια φίλη που έπασχε από καρκίνο, όταν η κάνναβη ήταν το μοναδικό φάρμακο που μπορούσε να μετριάσει τις ανυπόφορες παρενέργειες της χημιοθεραπείας, για να μπορέσει να αντέξει την ολοκλήρωση της θεραπείας της.
Η κυριότερη βλαβερή επίδραση της κάνναβης είναι ότι προκαλεί φυλάκιση. Όταν οι φυλακές είναι γεμάτες από άτομα που καταδικάστηκαν για αδικήματα που σχετίζονται με την κάνναβη και άλλες απαγορευμένες ουσίες, η υπεράσπισή της δεν μπορεί να θεωρείται δευτερεύον ζήτημα. Σε μια κριτική βιβλίου στο ιατρικό περιοδικό “The New England Journal of Medicine” [1], ο συγγραφέας ρωτά με παράπονο πότε θα γραφεί επιτέλους ένα βιβλίο για την κάνναβη που θα εξετάζει τις χρήσεις της με την πρέπουσα επιστημονική αποστασιοποίηση και αντικειμενικότητα. Η απάντηση είναι όταν νομιμοποιηθεί. Αναμφιβόλως, θα προτιμούσα κι εγώ να αφιερωθώ στην διερεύνηση του πως μπορούμε να αξιοποιήσουμε καλύτερα τις δυνατότητες που μας προσφέρει αυτό το υπέροχο φυτό, ή να επαναπαυτώ εμπιστευόμενος σε άλλους ικανότερους από μένα αυτή την έρευνα. Δεν μπορώ όμως να φανταστώ πως είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί κάτι τέτοιο ενόσω το φυτό διώκεται από το νόμο. Ωστόσο δεν είμαι υπέρ του πολιτικαντισμού και της προπαγάνδας ή της λογικής του “ο σκοπός αγιάζει τα μέσα”. Η υπεράσπιση της κάνναβης δεν μπορεί να τίθεται υπεράνω της υπεράσπισης της αλήθειας. Γι’ αυτό θέλω να παροτρύνω τον αναγνώστη να διαβάσει αυτό το κείμενο με κριτικό πνεύμα κι αν έχει την καλοσύνη να υποδείξει οποιαδήποτε λάθη ή ανακρίβειες, αλλά και σημεία που η παρουσίαση δεν είναι αρκετά διαυγής και θα μπορούσε να βελτιωθεί.
Γενικά για την τοξικότητα
Όταν λέμε ότι κάτι είναι τοξικό είναι το ίδιο με το να πούμε πως είναι δηλητήριο: μια ουσία, η κατανάλωση της οποίας μπορεί να μας σκοτώσει. Άλλωστε η λέξη "τοξικό" κατάγεται από την λέξη "τόξο": το φάρμακο για τόξα, ή, τοξικό φάρμακο, ήταν για τους αρχαίους Έλληνες το δηλητήριο με το οποίο άλοιφαν τις αιχμές των βελών τους [2,3]. Η παράγωγη λέξη "τοξικότητα" αναφέρεται στην επικινδυνότητα της ουσίας, δηλαδή το πόσο εύκολα μπορεί να σκοτώσει έναν οργανισμό. Αλλά σήμερα η έννοια της έχει διευρυνθεί. Έτσι, ένας πιο γενικός ορισμός είναι: ο βαθμός στον οποίο μια ουσία μπορεί να βλάψει ανθρώπους ή ζώα [4,5].
Ο Παράκελσος, που θεωρείται από πολλούς ως ο πατέρας της τοξικολογίας, έγραψε: "Όλα τα πράγματα είναι δηλητήρια και τίποτα δεν είναι δίχως δηλητήριο, μόνο η δόση επιτρέπει σε κάτι να μην είναι δηλητηριώδες" [5,6]. Δηλαδή δεν είναι δυνατόν να διαχωρίσουμε τις ουσίες σε τοξικές και μη τοξικές με ένα απόλυτο τρόπο, αφού οι δεύτερες δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα. Όταν όμως ο βαθμός επικινδυνότητας μιας ουσίας είναι πολύ χαμηλός, λέμε ότι πραχτικά η ουσία αυτή είναι μη τοξική. Γενικά, μια υψηλής τοξικότητας ουσία μπορεί να βλάψει ένα οργανισμό αν του χορηγηθεί μικρή ποσότητα από αυτήν, ενώ μια χαμηλής τοξικότητας ουσία δεν θα βλάψει τον οργανισμό παρα μόνον αν η ποσότητα είναι πολύ μεγάλη. Όμως, όπως δεν υπάρχει ουσία που δεν προκαλεί βλάβη σε πολύ μεγάλες δόσεις, έτσι και για κάθε ουσία υπάρχει μια δόση που είναι πολύ μικρή για να προκαλέσει οτιδήποτε. Εξαίρεση από τον κανόνα αυτό αποτελούν ίσως οι καρκινογόνες ουσίες [6].
Εκτός από την δόση υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες που επιρρεάζουν την τοξικότητα. Όπως: η οδός χορήγησης (ο τρόπος με τον οποίο η ουσία μπαίνει στον οργανισμό) π.χ. από το στόμα (κατάποση), με εισπνοή, ή ενδοφλεβίως (με ένεση), η φαρμακοτεχνική μορφή της (π.χ. δισκίο, σιρόπι, γαλάκτωμα, υπόθετο κλπ), η φυσική της κατάσταση (στερεό, υγρό, αέριο), η θερμοκρασία κ.α. Εξαρτάται από το είδος του ζώου, το φύλο, την ηλικία, τον μεταβολισμό, την ικανότητα απορρόφησης, την κατανομή της ουσίας μέσα στο σώμα, τον ρυθμό λήψης της (π.χ. μια δόση ή αλλεπάλληλες δόσεις), την δυνατότητα αποβολής της από το σώμα, και από την παρουσία άλλων χημικών ουσιών που μπορεί να επιρρεάζουν την δράση της [5,8,9].
Υπάρχουν πολλοί τρόποι κατηγοριοποίησης της τοξικής επίδρασης μιας ουσίας. Αν αναφερόμαστε στην επίδραση της ουσίας σε κάποια συγκεκριμένα όργανα του σώματος, τότε κάνουμε λόγο για “ειδική τοξικότητα στα όργανα στόχους”. Αν η ουσία επιδρά σε πολλά διαφορετικά όργανα τότε μιλάμε για “συστημική τοξικότητα”. Μια ουσία μπορεί να σκοτώσει ή να προκαλέσει βλάβες μετά από μια μεμονωμένη δόση ή μετά από μακροχρόνια λήψη της. Τότε μιλάμε για οξεία, υποχρόνια ή χρόνια τοξικότητα. Η οξεία τοξικότητα αφορά το αποτέλεσμα της λήψης της ουσίας σε μια δόση ή αλλεπάλληλες δόσεις σε διάστημα μικρότερο του ενός εικοσιτετραώρου. Η υποχρόνια τοξικότητα αφορά το αποτέλεσμα της λήψης της ουσίας επί μερικές εβδομάδες ή μήνες. Η χρόνια τοξικότητα αφορά το αποτέλεσμα της λήψης της ουσίας επί πολλους μήνες ή χρόνια. Ακόμα στην τοξικότητα κατατάσσεται μερικές φορές η ικανότητα μιας ουσίας να προκαλεί καρκίνο. Σχετική με την προηγούμενη είναι και η γενοτοξικότητα η οποία αναφέρεται στην ικανότητα της ουσίας να προκαλεί βλάβες στο DNA. Τέλος η αναπτυξιακή τοξικότητα [10] σχετίζεται με τiς βλάβες σε ένα έμβρυο που προκαλείται από την λήψη μιας ουσία πρίν ή μετά την σύλληψη [3,9].
Το πόσο δίκαιο είχε ο Παράκελσος φαίνεται για παράδειγμα στην περίπτωση του νερού. Όλοι ξέρουμε ότι το νερό είναι απαραίτητο για την ύπαρξη όχι μόνο των ανθρώπων αλλά όλων των μορφών ζωής. Άλλωστε το μισό μέχρι και τα δύο τρίτα της μάζας του σώματός μας είναι νερό [9]. Και όμως, ακόμα και το νερό, σε μεγάλες δόσεις αποτελεί δηλητήριο. Μιλάμε φυσικά για το καθαρό πόσιμο νερό και όχι το μολυσμένο. Η "δηλητηρίαση από νερό" συμβαίνει όταν η ισορροπία των ηλεκτρολυτών [11] στο ανθρώπινο σώμα ανατρέπεται. Αυτό συμβαίνει όταν πίνουμε νερό με ρυθμό μεγαλύτερο από ότι τα νεφρά μπορούν να αποβάλουν [12,13]. Τον σημαντικότερο ρόλο σ’ αυτή παίζει η αραίωση των ιόντων νατρίου, μια κατάσταση που ονομάζεται υπονατρεμία [14,15]. Όταν η συγκέντωση των ιόντων νατρίου στο αίμα ελαττωθεί, το νερο εισέρχεται στα κύτταρα μέσω μια διαδικασίας που ονομάζεται όσμωση. Τότε τα κύτταρα διογκώνονται και σπάζουν λόγω της αύξησης της εσωτερικής πίεσης [16]. Τα πιο ευάλωτα κύταρα στην υπονατρεμία είναι τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου, γιατί έχουν μικρότερη ικανότητα να διαστέλλωνται και ως εκ τούτου καταστρέφονται ευκολότερα με την αύξηση της οσμικής πίεσης. Γι’ αυτό και ο εγκέφαλος είναι το πρώτο και το κύριο όργανο που υφίσταται βλάβη. Φυσικά υπό κανονικές συνθήκες δεν πρέπει να ανησυχεί κανείς αν πιεί πολύ νερό. Εκτός από περιπτώσεις που προηγήθηκε εξαιρετικά έντονη άσκηση και εφίδρωση ή που υπάρχει κάποιο παθολογικό πρόβλημα, το να πίνεις νερό ανάλογα με την δίψα σου είναι ένας ασφαλής οδηγός [17].
Ένα άλλο παράδειγμα είναι το οξυγόνο. Το οξυγόνο είναι επίσης απαραίτητο για την ύπαρξή μας - χωρίς αυτό ο θάνατος επέρχεται σε μερικά λεπτά. Όταν είμαστε υγιής και σε ηρεμία, εισπνέουμε περισσότερο από μισό λίτρο αέρα [18,19] που περιέχει 20.93% [20] οξυγόνο κατά μέσο όρο 12 φορές το λεπτό [21,22]. Και όμως, παρατεταμένη έκθεση σε μεγαλύτερο ποσοστό οξυγόνου από αυτό που περιέχει ο αέρας (κυρίως όταν ξεπερνά το 50% [23]), ακόμα και σε κανονική πίεση, μπορεί να προκαλέσει σοβαρές βλάβες στον οργανισμό: “Το οξυγόνο δεν είναι πάντοτε αθώο. Μπορεί να “κάψει το κερί της ζωής” αρκετά γρήγορα, γιατί ο ανθρώπινος οργανισμός δεν ανέχεται υψηλές συγκεντρώσεις - εκτός αν πρέπει να χορηγηθούν για βραχέα χρονικά διαστήματα σε σοβαρές καταστάσεις. Η τοξικότητα του οξυγόνου οφείλεται στον σχηματισμό ελέυθερων ριζών, δηλαδή φορτισμένων μοριακών συμπλεγμάτων, που ενοχοποιούνται για διάφορες παθήσεις” [24]. Η ύπαρξη στο αίμα και τους ιστούς περισσότερου οξυγόνου από το κανονικό ονομάζεται υπεροξία [25].
Υπάρχουν δύο κατηγορίες υπεροξίας, αυτή που συμβαίνει από την εισπνοή αέρα κανονικής πίεσης (νορμοβαρική υπεροξία) και αυτή που συμβαίνει από την εισπνοή αέρα υπό υψηλότερη πίεση (υπερβαρική υπεροξία) - πάντα με αυξημένο ποσοστό οξυγόνου. Σε γενικές γραμμές, η παρατεταμένη εισπνοή αέρα με αυξημένο ποσοστό οξυγόνου υπό κανονική πίεση δημιουργεί αναπνευστικά προβλήματα και βλάβες στους πνεύμονες [26] καθώς επίσης και προβλήματα στην όραση, μέχρι και αποκόλληση του αμφιβλιστροειδούς χιτώνα. Υπό υψηλότερες πιέσεις το οξυγόνο επιρρεάζει επίσης και το νευρικό σύστημα, προκαλώντας διαταραχές στην όραση και την ακοή, ναυτία, άγχος, σύγχιση, ζάλη για να καταλήξει σε τονικοκλωνικούς σπασμούς. ‘Οσο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό του οξυγόνου, η πίεση και ο χρόνος έκθεσης τόσο μεγαλύτερες είναι οι βλάβες στον οργανισμό. Και οι δύο κατηγορίες όμως επιφέρουν τον θάνατο αν η έκθεση συνεχιστεί πέρα από ένα ορισμένο διάστημα. Αυτοψία σε ασθενείς που πέθαναν μετά από παρατεταμένη χρήση μηχανικής υποστήριξης της αναπνοής με αέρα εμπλουτισμένο σε οξυγόνο δείχνει συχνά πνεύμονες που αιμορραγούν και που δεν μπορούν να διασταλούν εύκολα για να απορροφήσουν αέρα [27].
Όταν μιλάμε για μέτρηση της τοξικότητας μιας ουσίας, τις περισσότερες φορές αναφερόμαστε στην οξεία τοξικότητα. Φυσικά υπάρχουν τρόποι μέτρησης της χρόνιας και υποχρόνιας τοξικότητας [28,29,30]. Αλλά για να αποκτηθεί μια καλή γνώση των μακροπρόθεσμων συνεπειών της λήψης μιας ουσίας πρέπει να μελετηθεί ξεχωριστά κάθε δυνατή επίδραση που μας κινεί την υποψία ότι μπορεί να υφίσταται. Είναι πρόθεσή μου μια διεξοδική διερεύνηση για όλες αυτές τις υποψίες, τις διάφορες επιπτώσεις για τις οποίες, δίκαια ή άδικα έχει κατηγορηθεί η κάνναβη, αλλά δεν μπορώ να υποσχεθώ ότι θα ολοκληρώσω ένα τέτοιο εγχείρημα από μόνος μου. Εν πάσει περιπτώση, σ’ αυτό το κείμενο θα επικεντρωθούμε στην οξεία τοξικότητα. Αυτή συνήθως αποτελεί ένα μέτρο της πιθανότητας μια ποσότητα ουσίας που λαμβάνεται να σκοτώσει τον οργανισμό.
Οξεία τοξικότητα / LD50
Η οξεία τοξικότητα μιας ουσίας βαθμολογείται από το μέγεθος της δόσης που επιφέρει κάποια βλάβη ή τον θάνατο. Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι και κλίμακες κατάταξης της οξείας τοξικότητας, αλλά η πιο διαδεδομένη είναι εκείνη που ονομάζεται LD50 - η μέση θανάσιμη δόση (median Lethal Dose, απ' όπου και τα αρχικά LD). Ορίζεται ως η δόση που χρειάζεται για να σκοτώσει το 50% του πληθυσμού μιας ομάδας στην οποία χορηγήθηκε, μετά την πάροδο ορισμένου χρονικού διαστήματος [31]. Ο λόγος που ορίζεται στατιστικά η δόση είναι πως κάθε οργανισμός έχει διαφορετική αντοχή σε μια ουσία. Ας σημειωθεί ακόμα ότι, επειδή δεν είναι νόμιμο να εκτελούνται πειράματα πάνω σε ανθρώπους τα οποία αναμένεται να επιφέρουν τον θάνατο [32], οι μετρήσεις αυτές εκτελούνται πάνω σε ζώα και κυρίως πάνω σε αρουραίους ή ποντικούς [31]. Έτσι, το LD50 δηλώνει τις περισσότερες φορές την δόση που χρειάζεται για να εξοντωθεί ο μισός πληθυσμός μιας ομάδας αρουραίων και όχι ανθρώπων. Ωστόσο είναι όπως είπαμε το μέτρο που χρησιμοποιείται συνήθως για την τοξικότητα των διαφόρων ουσιών. Επειδή οι διάφορες χημικές ουσίες επιδρούν με διαφορετικό τρόπο πάνω στα διάφορα όργανα του σώματος, η μέθοδος του LD50 δεν εξετάζει τέτοιου είδους επιδράσεις, παραμόνο το τελικό αποτέλεσμα. Δηλαδή η μέτρηση της τοξικότητας μιας ουσίας δεν αφορά τον τρόπο με τον οποίο η ουσία σκοτώνει αλλά αφορά μόνο το γεγονός ότι σκοτώνει. Συνήθως η μέση θανάσιμη δόση υπολογίζεται ανα μονάδα μάζας του οργανισμού στον οποίο χορηγείται. Έτσι αρκεί να πολλαπλασιαστεί αυτός ο αριθμός με τη συνολική μάζα ενός ζώου του ίδιου είδους για να βρεθεί πόση ποσότητα από την ουσία χρειάζεται για να το σκοτώσει με πιθανότητα 50%. Αυτή η μέθοδος έχει τον περιορισμό ότι τα αποτελέσματα των πειραμάτων πάνω σε ένα είδος ζώου μπορεί να μην είναι αντιπροσωπευτικά για ένα άλλο είδος. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα αποτελέσματα αποτελούν μια χρήσιμη ένδειξη, αλλά συχνά χρειάζεται να ληφθούν και άλλοι παράγοντες υπόψιν ώστε να καθοριστούν τα όρια ασφαλείας στη μιας ουσίας. Η θανάσιμη δόση μπορεί να οριστεί και με βάση ένα διαφορετικό ποσοστό θνησιμότητας, έτσι έχουμε για παράδειγμα LD10, LD75, LD99 ή LD100.
Οι πιο κάτω πίνακες κατατάσσουν την τοξικότητα σε διάφορες κατηγορίες ανάλογα με τη μέση θανάσιμη δόση [31]. Ο πρώτος πίνακας, που βασίζεται στην κλίμακα Hodge and Sterner, λαμβάνει υπόψιν εκτός από την δόση και την οδό χορήγησης, που όπως είπαμε πριν είναι ένας από τους παράγοντες που καθορίζουν την τοξικότητα. Ο δεύτερος πίνακας αναφέρεται μόνο σε περιπτώσεις στοματικής ληψης.
Άλλες χρήσιμες έννοιες
Η σχέση μεταξύ δόσης και ποσοστού θανάτων, η γενικότερα η σχέση μεταξύ της δόσης και του αποτελέσματος της ουσίας (π.χ. ο βαθμός της ζημιάς που προκαλεί), δεν είναι συνήθως γραμμική. Γραμμική ονομάζεται μια σχέση μεταξύ δύο μεγεθών, όταν το ποσοστό στο οποίο μεταβάλλεται το ένα είναι ίσο με το ποσοστό στο οποίο μεταβάλλεται το άλλο. Π.χ. στη φυσική η δύναμη που ασκείται σε ένα σώμα και η επιτάχυνσή του έχουν μεταξύ τους μια γραμμική σχέση, δηλαδή αν διπλασιάσουμε την δύναμη θα διπλασιαστεί και η επιτάχυνση.
Μια μικρή δόση δεν προκαλεί κατ’ ανάγκην μια μικρή ζημιά. Μπορεί να μην προκαλεί καθόλου ζημιά ή ακόμα και να είναι ωφέλιμη. Το όριο της δόσης κάτω από το οποίο δεν παρατηρείται καμιά ανεπιθύμητη επίδραση της ουσίας, ονομάζεται “No Observed Adverse Effect Level” (NOAEL). Μερικές φορές χρησιμοποιείται και ο όρος “κατώφλι¨ (threshold) της τοξικής επίδρασης. Η περίπτωση του οξυγόνου στην οποία έχουμε αναφερθεί, είναι ένα παράδειγμα όπου μια μικρή ποσότητα της ουσίας (χαμηλή συγκέντρωση) όχι μόνο είναι ωφέλιμη, αλλά αναγκαία. Ωστόσο η ίδια ουσία σε υψηλότερη συγκέντρωση μέσα στον αέρα γίνεται τοξική.
Η σχέση μεταξύ του αποτελέσματος και της δόσης γίνεται πιο εύκολα κατανοητή με την βοήθεια μιας γραφικής παράστασης. Αυτή σχεδιάζεται με τον οριζόντιο άξονα λογαριθμικά βαθμονομημένο, δηλαδή αντί οι υποδιαιρέσεις του να αριθμίζονται με συνεχόμενους αριθμούς (π.χ. 1, 2, 3,...) αριθμίζονται με αριθμούς που κάθε φορά πολλαπλασιάζονται επί ένα σταθερό παράγοντα (π.χ. 10, 100, 1000,...). Τότε η μορφή της καμπύλης είναι σιγμοειδής [34,35,36]:
Σχήμα 1
Αυτό σημαίνει πως μόλις η δόση περάσει το κατώφλι και αρχίσουν να εμφανίζονται τα πρώτα συμπτώματα, κάθε αύξηση στην ποσότητα της ουσίας φέρνει κάποια αύξηση στην επίδραση της στον οργανισμό. Αλλά από κάποιο σημείο και μετά το αποτέλεσμα που φέρνει η αύξηση της δόσης αρχιζει να ελαττώνεται, μέχρι που η καμπύλη να γίνει παράλληλη με τον οριζόντιο άξονα, πράγμα που δηλώνει ότι η αύξηση της δόσης δεν έχει οποιαδήποτε περαιτέρω επίδραση. Αυτό μπορεί να συμβαίνει για παράδειγμα, επειδή όλα τα πειραματόζωα είναι πια νεκρά.
Αν η μέτρηση αφορά το ποσοστό θνησιμότητας, το σημείο που βρίσκεται στο μέσο της σιγμοειδούς καμπύλης αντιπροσωπεύει την δόση όπου το 50% των πειραματόζωων πεθαίνουν, δηλαδή το LD50 της ουσίας.
Ένα άλλο μέγεθος που θα συναντήσουμε είναι λόγος ασφαλείας (safety ratio). Αυτός είναι ο λόγος της μέσης θανάσιμης δόσης ως προς τη μέση δραστική δοση της ουσίας [37]. Δραστική δόση, “ED” (Effective Dose), είναι η δόση που προκαλεί ένα επιθυμητό αποτέλεσμα σε ένα ποσοστό των ατόμων της ομάδας πάνω στην οποία πραγματοποιείται η μέτρηση - στην προκειμένη περίπτωση, το 50%. Στη φαρμακολογεία το επιθυμητό αποτέλεσμα έχει συνήθως θεραπευτικό χαρακτήρα, γι’ αυτό και ο λόγος αυτός ονομάζεται και θεραπευτικός λόγος ή θεραπευτικός δείκτης (TI):
Λόγος ασφαλείας = LD50 / ED50
Οπως φαίνεται κι από το σχήμα 1, το κατώφλι της τοξικής επίδρασης μπορεί να απέχει μια ορισμένη απόσταση από την μέση θανάσιμη δόση. Αν το κατώφλι είναι αρκετά κοντά στο μηδέν και η απόσταση από την LD50 αρκετά μεγάλη, και αν η δραστική δόση βρίσκεται κάπου μεταξύ τους, ενδεχομένως ο λόγος ασφαλείας να μην αποτελεί ικανοποιητική ένδειξη για το πόσο ασφαλής είναι η ουσία. Έτσι χρησιμοποιούνται και ορισμένα άλλα μεγέθη, όπως το “περιθώριο ασφαλείας¨ ή “MOS” (Margin Of Safety). Αυτό υπολογίζεται ως ο λόγος της θανάσιμης δόσης για το 1% του πληθυσμού ως προς την δραστική δόση για το 99% του πληθυσμού [34,38,39]:
MOS = LD1 / ED99
Ορισμένοι συγγραφείς ωστόσο χρησιμοποιούν τον όρο “περιθώριο ασφαλείας¨ με την έννοια του λόγου ασφαλείας, δηλαδή το LD50 / ED50 [40,41].
Η επικινδυνότητα μιας ουσίας δεν καθορίζεται μόνο από τη θανατηφόρο δράση της, αλλά γενικότερα από την βλάβη που μπορεί να επιφέρει. Μπορεί μια ουσία να προκαλεί βλάβη πριν αρχίσει να σκοτώνει. Έτσι, εκτός από τη θανατηφόρα δόση, ορίζεται και η τοξική δόση (TD). Η μέση τοξική δόση, TD50, είναι η δόση που προκαλεί ανεπιθύμητες ενέργεις στο 50% του πληθυσμού της ομάδας στην οποία χορηγείται. Η καμπύλη στη γραφική παράσταση της σχέσης της τοξικής δόσης με την δραστική δόση έχει και πάλι σιγμοειδή μορφή και χαρακτηρίζεται από ένα σημείο NOAEL. Το σημείο NOAEL ορίζεται όπως και πριν, με τη διαφορά ότι στην περίπτωση της θανάσιμης δόσης καταγράφουμε μόνο τα γεγονότα θανάτων ως επιδράσεις της ουσίας. Τώρα το κατώφλι επισημένει οποιαδήποτες βλάβη μπορεί να παρατηρηθεί. Η δραστική δόση έχει κι αυτή το δικό της κατώφλι. Για την ονομασία του μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο όρος NOEL, (No Observed Effect Level). Εδώ παραλείπεται το γράμμα “Α” που χαρακτηρίζει ως ανεπιθύμητες τις επιδράσεις της ουσίας, αφού η δραστική δόση αναφέρεται στις θεραπευτικές ή γενικότερα τις επιθυμητές επιδράσεις. Ωστόσο ο όρος αυτός χρησιμοποιείται τόσο για τις ανεπιθύμητες όσο και για τις επιθυμητές επιδράσεις [36,38]. Η απόσταση μεταξύ των σημείων ED50 και NOAEL δίνει το “θεραπευτικό παράθυρο¨ [42], δηλαδή το φάσμα των δόσεων που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για θεραπεία χωρίς να προκαλεί ανεπιθύμητες επιδράσεις στον οργανισμό. Στην πραγματικότητα, η ιατρική πραχτική υπερβαίνει συχνά το κατώφλι της τοξικής επίδρασης, κρίνοντας ότι τα ωφέλη από την χορήγηση του φαρμάκου είναι μεγαλύτερα από τις ζημιές.
Στα σχήματα 2 και 3 βλέπουμε τις καμπύλες που παριστάνουν τη σχέση μεταξύ δόσης και επίδρασης για την ωφέλιμη και την τοξική επίδραση της ίδιας ουσίας (σε κάθε σχήμα). Τα δύο σχήματα παριστάνουν δύο μορφές που μπορεί να πάρει η σχέση μεταξύ των επιθυμητών και των ανεπιθύμητων ενεργειών. Στο σχήμα 2 η κλίση της καμπύλης της δραστικής δόσης είναι η ίδια με την κλίση της καμπύλης της τοξικής δόσης για τον ίδιο βαθμό επίδρασης ( = το ποσοστό επί του συνόλου των ατόμων της ομάδας στο οποίο παρατηρείται κάποια επίδραση). Στο σχήμα 3 οι δύο καμπύλες έχουν διαφορετική κλίση. Στο σχήμα 2 υπάρχει ένα θεραπευτικό παράθυρο μεταξύ ED50 και ED75 περίπου, δηλαδή υπάρχει μια καλή πιθανότητα επιθυμητών αποτελεσμάτων χωρίς παρενέργειες. Όμως μια αποτελεσματικότητα 90% έχει πιθανότητες να επιφέρει κάποια βλάβη. Για την ουσία του σχήματος 3 δεν υπάρχει θεραπευτικό παράθυρο, καθώς η μέση δραστική δόση ξεπερνά το κατώφλι της τοξικής επίδρασης. Το περιθώριο ασφαλείας είναι μικρότερο από την μονάδα [38].
Σχήμα 2
Σχήμα 3
Περισσότερες πληροφορίες υπάρχουν στις πηγές που αναφέρονται. Εδώ περιοριζόμαστε στα αναγκαία για την κατανόηση των ερευνών που αφορούν την κάνναβη.
Οξεία τοξικότητα της κάνναβης
Αφού μιλήσαμε για την τοξικότητα γενικότερα, ας δούμε τώρα τα δεδομενα που αφορούν την κάνναβη. Οι έρευνες γύρω από την τοξικότητα της κάνναβης επικεντρώνονται στην Δ9 - τετραϋδροκαναβινόλη (Δ9THC) που θεωρείται ως η κυριώτερη ψυχοδραστική ουσία της κάνναβης. Ορισμένες έρευνες έχουν γίνει και με άλλα δραστικά συστατικά της καθώς και με μίγματά τους ή με την μάζα του ίδιου του φυτού. Η κάνναβη περιέχει περισσότερες από 300 χημικές ουσίες, κάποιες από τις οποίες είναι επίσης ψυχοδραστικές [43]. Τουλάχιστον 66 από αυτές ανήκουν στην οικογένεια των κανναβιδοειδών [44]. Έτσι οι μετρήσεις που γίνονται μόνο πάνω στην Δ9THC, όσο ακριβείς και αν είναι, δεν επαρκούν για να μας δώσουν μια συνολική γνώση των ιδιοτήτων του φυτού, ιδιαίτερα όσον αφορά τις φαρμακολογικές και τις ψυχοδραστικές του ιδιότητες. Σύμφωνα όμως με μια έκθεση του υπουργείου υγείας της Αυστραλίας, η Δ9THC είναι το συστατικό με την μεγαλύτερη τοξικότητα [45]. Επίσης πρέπει να έχει κανείς κατά νου ότι τα πειράματα που έχουν γίνει για να προσδιοριστεί η τοξικότητα της Δ9THC και των άλλων συστατικών της κάνναβης έχουν γίνει πάνω σε (άλλα) ζώα και όχι σε ανθρώπους.
Το 1972, επί Νίξον, η Εθνική Επιτροπή των ΗΠΑ για την Μαριχουάνα και την Κατάχρηση Φαρμάκων, (National Commission on Marijuana and Drug Abuse), αναγκάστηκε από τα αποτελέσματα των ερευνών να πάρει θέση ευνοϊκή για την κάνναβη, και να τεθεί υπέρ της αλλαγής της νομοθεσίας. Ένα από τα κεφάλαια της πολυσέλιδης έκθεσής της [46] αφορά την οξεία τοξικότητα της κάνναβης, και αρχίζει ως εξής: “Δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η βραχυπρόθεσμη χρήση μαριχουάνας από μόνη της μπορεί να προκαλέσει οποιαδήποτε βλάβη στον άνθρωπο”. Στη συνέχεια προχωρεί και εξετάζει διάφορες μεμονωμένες περιπτώσεις θανάτων για τις οποίες κατηγορήθηκε η κάνναβη, για να καταλήξει κάθε φορά στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να αποδεικνύει ότι η βλάβη οφείλεται στην κάνναβη. Αντίθετα, στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχουν στοιχεία που υποδεικνύουν άλλους πιθανότερους παράγοντες (Ενας από τους ερευνητές που αμφισβητούνται είναι και ο Gabriel Nahas ο οποίος έχει παίξει ένα ιδιαίτερα βρώμικο ρόλο [47]).
Αφού λοιπόν απέρριψε τους ισχυρισμούς διαφόρων ερευνητών που ήθελαν να σχετίσουν συγκεκριμένους θανάτους με την κάνναβη, η έκθεση συνεχίζει λέγοντας ότι: “Παρόλο που δέν έχει προσδιοριστεί η μέση θανάσιμη δόση για τον άνθρωπο (Brill et al., 1970) [48], έχει προσδιοριστεί για πειραματόζωα...” “...Μια ομάδα, Phillips και σία (1971) [49], χρησιμοποιόντας THC που εξάχθηκε από μαριχουάνα, παρουσιάζει την ακόλουθη LD50... ... σε μονάδες mg/kg για Δ9 THC σε ποντικούς/αρουραίους: στοματικά 481,9/666, ενδοπεριτονιαία 454-9/372.9, ενδοφλεβίως 28.6/42.47”.
Μετά η έκθεση αναφέρεται στις έρευνες του Thompson και σία [50,51]: “... Μια LD50 όμοια με αυτήν που ανακοινώθηκε από τους Phillips και σία (1971) βρέθηκε για ενδοφλέβια χορήγηση (20 mg/kg THC) και ενδοπεριτονιαία (400 mg/kg) αλλά μεγαλύτερες τιμές σημειώθηκαν για την στοματική χορήγηση (1140 mg/kg). Είναι ενδιαφέρον ότι η LD50 για τους αρσενικούς [αρουραίους] ήταν 1400 mg/kg ενώ για τους θηλυκούς ήταν 700 mg/kg μέσω της στοματικής οδού”.
Ας σημειωθεί ότι οι μεγαλύτερες τιμές που μέτρησε η τελευταία έρευνα είναι πολύ κοντά στις τιμές που βρίσκουν οι σύχρονες έρευνες. Σύμφωνα με το Merck Index [52], που θεωρείται ως μια από τις εγκυρότερες πηγές δεδομένων της κατεστημένης ιατρικής, η τοξικότητά της Δ9THC είναι 1270mg/Kg στους αρσενικούς και 730 mg/Kg στους θηλυκούς αρουραίους, με στοματική χορήγηση.
Αν χρησιμοποιήσουμε τις κλίμακες Hodge and Sterner του πίνακα 1 και Gosselin, Smith and Hodge του πίνακα 2, παρατηρούμε ότι: ο πίνακας 1 δείχνει για τις μετρήσεις των Phillips και σία (1971) ότι η τοξικότητα της Δ9THC κειμένεται οριακά ανάμεσα στις κατηγορίες μέτρια και ελαφρώς τοξική ενώ σύμφωνα με τον πίνακα 2 κειμένεται οριακά ανάμεσα στις κατηγορίες πολύ τοξική και μέτρια τοξική. Για τις μετρήσεις των Thompson και σία. (1971) ο πίνακας 1 τοποθετεί την Δ9THC στις ελαφρώς τοξικές ουσίες ενώ ο πίνακας 2 στις μέτρια τοξικές. Όπως βλέπουμε, οι δύο πίνακες απλώς ονομάζουν διαφορετικά τις ίδιες περιοχές τοξικότητας. Με βάση και τις σύγχρονες τιμές πρέπει να θεωρούμε ότι η τοξικότητα της Δ9THC είναι μέτρια ή ελαφρά ανάλογα με την κλίμακα που χρησιμοποιούμε, όσον αφορά τους ποντικούς και τους αρουραίους. Εδώ πρέπει να προσέξουμε όμως ότι η THC δεν είναι η μαριχουάνα. Αν η περιεκτικότητα της μαριχουάνας σε THC είναι για παράδειγμα 5%, αν θεωρήσουμε αμελητέο το ποσοστό που προσθέτουν οι άλλες ουσίες, και πάρουμε τον μέσο όρο της τοξικότητας για αρσενικούς και θηλυκούς αρουραίους που δίνει η έρευνα του Thompson και το Merck Index, δηλαδή 1000 mg/Kg, τότε η τοξικότητα της μαριχουάνας θα είναι 1000 : (5/100) = 20 000 mg/Kg. Αυτό σημαίνει ότι, όποια κλίμακα και αν χρησιμοποιήσουμε, η μαριχουάνα είναι πραχτικά μια μη τοξική ουσία.
Όμως αυτός ο υπολογισμός δεν μας δίνει την πραγματική εικόνα για την τοξικότητα της μαριχουάνας, διότι οι ποντικοί και οι αρουραίοι δεν αποδεικνύονται τα κατάλληλα πειραματόζωα για αυτές τις μετρήσεις. Από μια έκθεση του υπουργείου υγείας της Αυστραλίας του 1994 διαβάζουμε ότι “Σε αντίθεση με την αύξηση της τοξικής δόσης που παρατηρείται συνήθως σε πολλά φάρμακα, όταν από τα πρωτεύοντα κινούμαστε προς κατώτερα ζώα, βρίσκουμε ότι φυλογενητικώς ανώτερα ζώα είναι λιγότερο επιρρεπή στην οξεία τοξικότητα της THC” [45]. Τα τρωκτικά φαίνεται να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στην THC σε αντίθεση με τα μεγαλύτερα θηλαστικά, όπως οι άνθρωποι. Ο διευθυντής του γραφείου φαρμάκων, υγείας και ευημερίας του Καναδά, (Bureau of Human Drugs, Health and Welfare) σε μια μεγάλης διάρκειας και πολυέξοδη δίκη για ναρκωτικά, όταν ρωτήθηκε από τον εισαγγελέα του στέματος πως τα αποτελέσματα από τις τρέχουσες έρευνες, που γίνονται πάνω σε ποντίκια, μπορούν να εφαρμοστούν στους ανθρώπους, είπε αστειευόμενος: “Η ουσία αυτή είναι ιδιαίτερα ασφαλής για τους ανθρώπους, αν και είναι αρκετά επικίνδυνη για τα ποντίκια, και δεν πρέπει να την χρησιμοποιούν” [53]. Στην πραγματικότητα, όπως έχουμε δει, ούτε και για τα ποντίκια είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη, είναι μια “πρακτικώς μη τοξική” ουσία. Αλλά όταν έχουμε να κάνουμε με ανώτερα θηλαστικά και ιδιαίτερα ανθρώπους, η τοξικότητα της τετραΰδροκανναβινόλης και πολύ περισσότερο της μαριχουάνας ουσιαστικά εκμηδενίζεται. Στα ίδια συμπεράσματα καταλήγει και η ομάδα του Thompson.
Οι Thompson και σία δεν πειραματίστηκαν μόνο με ποντικούς και αρουραίους αλλά επίσης(δυστυχώς για τα ζώα) με σκύλους και πίθηκους. Η έκθεση συνεχίζει αναφέροντας: “Δεν έγινε κατορθωτό να αποδωθεί μια LD50 σε πίθηκους και σκύλλους από την στοματική οδό. Τεράστιες δόσεις (μεγαλύτερες από 3000 mg/kg Δ9THC) χορηγήθηκαν χωρίς θνησιμότητα στα περισσότερα ζώα. Δόση γύρω στα 1000 mg/kg THC ήταν η μικρότερη δόση που προκάλεσε θάνατο σε οποιοδήποτες ζώο. Η πληρότητα της εντερικής απορρόφησης της THC σε τόσο υψηλές δόσεις είναι άγνωστη”
Η έκθεση συνεχίζει με την περιγραφή άλλων πειραμάτων κατά τα οποία χορηγήθηκε ενδοφλεβίως THC. Η ενέσιμη μορφή ήταν η μόνη που βρέθηκε να μπορεί να σκοτωσει αποτελεσματικά τους πίθηκους και τους σκύλους. Ο θάνατος προήλθε από αναπνευστικά προβλήματα που οδηγούσαν σε καρδιακή ανεπάρκεια. Συγκεκριμένα οι ερευνητές απέδωσαν τον θάνατο των ζώων στο γεγονός ότι η υψηλή συγκέντρωση της THC μέσα στα αιμοφόρα αγγεία και λόγω του ότι αυτή δεν διαλύεται στο νερό, και επομένως στο αίμα, οδήγησε στον σχηματισμό συσσωματωμάτων που απόφραξαν τα τριχοειδή αιμοφόρα αγγεία και σταμάτησαν την ροή του αίματος στους πνεύμονες. Φυσικά τέτοια συγκέντρωση θα ήταν αδύνατη αν η THC δεν είχε ληφθεί σε καθαρή μορφή. Παρόλα αυτά όσα ζώα επιβίωσαν από την ενδοφλέβια χορήγηση ανάρρωσαν πλήρως σε μερικές μέρες, δείχνοντας έτσι ότι οι αυτές οι υπερβολικά μεγάλες δόσεις δεν κατέστρεψαν οποιαδήποτε ζωτικά όργανα των ζώων.
Το κεφάλαιο αυτό της έκθεσης κλείνει με μερικούς υπολογισμούς για την επικινδυνότητα της ίδιας της κάνναβης και όχι της απομονωμένης THC, και μάλιστα σε ανθρώπους: “Η μη θανάσιμη κατανάλωση 3000 mg/kg THC από τους σκύλλους και τους πίθηκους θα ήταν συγκρίσιμη με ένα άνθρωπο βάρους 154 λίβρων [70 κιλών] που θα έτρωγε 46 λίβρες (21 κιλά) 1% μαριχουάνα ή 10 λίβρες [4.5 κιλά] 5% χασίς την ίδια στιγμή. Επιπρόσθετα, 92 mg/kg THC ενδοφλεβίως δεν προκάλεσαν θάνατους στους πιθήκους. Αυτές οι δόσεις θα ήταν συγκρίσιμες με ένα άνθρωπο βάρους 154 λίβρων [70 κιλών] που κάπνισε την ίδια στιγμή σχεδόν τρεις λίβρες (1.28 kg) 1% μαριχουάνα ή 250 000 φορές τη συνήθη δόση καπνίσματος και πάνω από ένα εκατομμύριο φορές την ελάχιστη δραστική δόση, υποθέτοντας ένα 50% καταστροφή της THC από το κάπνισμα”.
Οι ποσότητες στις οποίες καταλήγει η έκθεση δεν υπερβολικές. Μάλιστα υπάρχουν πιο πρόσφατοι υπολογισμοί που βρίσκουν μεγαλύτερα ποσά που πρέπει να καταναλωθούν - βλέπε την επόμενη ενότητα. Επίσης υπάρχει μια άλλη έρευνα του 1972 από την ομάδα του Thompson [54], που αναφέρει ότι σε σκύλους και πήθικους, μεμονωμένες δόσεις Δ9THC και Δ8THC μεταξύ 3000 και 9000/mg/kg δεν ήταν θανάσιμες. Το δεδομένο αυτό τριπλασιάζει τους αριθμούς που υπολογίζονται στην έκθεση (π.χ. για ένα άνθρωπο βάρους 70 κιλών αντιστοιχούν τώρα 63 κιλά 1% μαριχουάνα ή 13.5 κιλά 5% χασίς που πρέπει να φάει την ίδια στιγμή).
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι, ακόμα και αυτές οι εξαιρετικά μεγάλες τιμές δεν αντιπροσωπεύουν την τοξικότητα της κάνναβης. Ο λόγος είναι ο εξής: Καταρχήν δεν έχει γίνει κατορθωτό να μετρηθεί μια LD50 για την πεπτική ή την αναπνευστική οδό για τους σκύλλους και τους πίθηκους, οπότε δεν μπορεί να υπολογιστεί ούτε ο λόγος ασφαλείας. Οι λίγοι θάνατοι που παρουσιάστηκαν δεν αποτελούν αρκετά στοιχεία ώστε να υπολογιστούν αυτά τα μεγέθη. Από την άλλη η ενδοφλέβια χορήγηση, η μόνη που αποδείχθηκε θανατηφόρα, δεν μπορεί να μας δόσει σοβαρές πληροφορίες για την τοξικότητα λόγω του τρόπου με τον οποίο πέθαναν τα ζώα. Μια βασική υπόθεση που χρειάζεται για την παραγωγή της σχέσης μεταξύ δόσης και επίδρασης μιας ουσίας, είναι ότι υπάρχουν ένας ή περισσότεροι μοριακοί στόχοι με τους οποίους η ουσία αλληλεπιδρά ώστε να ξεκινήσει η τοξική επίδραση [34]. Αλλά αν η ερμηνεία των ερευνητών είναι ορθή, αυτή η συνθήκη δεν πληρείται στην προκειμένη περίπτωση, αφού τότε οι θάνατοι που παρατηρήθηκαν δεν ωφείλονταν στις χημικές ιδιότητες της THC αλλά στις φυσικές της ιδιότητές, όπως η μη διαλυτότητά της στο νερό και η κολλώδης υφή της. Το γεγονός ότι μια μεγάλη μάζα κάποιου υλικού μπορεί να μπλοκάρει τα τριχοειδή αιμοφόρα αγγεία δεν μας δίνει καμιά ένδειξη για την επικινδυνότητα της ουσίας στη συνήθη χρήση της. Για να το πούμε απλουστευτικά και με μια δόση υπερβολής, φανταστείται το σενάριο όπου κάποιος πλακώνεται από μια μάζα χασίς ενός τόνου, και προσπαθείστε με βάση αυτό να συμπεράνετε την επικινδυνότητα του 1 γραμμαρίου χασίς: οι συνθήκες της μιας κατάστασης που συνδέονται με την μεγάλη μάζα δεν σχετίζονται με τις συνθήκες της άλλης, που συνδέονται με την μικρή. Αυτό ενισχύεται από την παρατήρηση ότι η θνησιμότητα των ζώων κατά την ενδοφλέβια χρήση, όπως αναφέρει η έκθεση, δεν εξαρτείτω μόνο από την συνολική δόση αλλά και από την συγκέντρωση της THC στο ενέσιμο δυάλυμα. Δηλαδή όταν το διάλυμα αραιωνόταν περισσότερο, χρειαζόταν μεγαλύτερη δόση THC για να επιφέρει τον θάνατο. Για να ελέγξουν την θεωρία τους οι ερευνητές διέλυσαν την THC σε ένα μίγμα από σιασαμέλαιο, Tween 80 (ή Polysorbate 80, ένα πρόσθετο τροφίμων, το Ε433) και φυσιολογικό ορό. Ενώ προηγουμένως είχαν υπολογίσει μια μέση θανάσιμη δόση από 15.6 μέχρι 62.5 mg/kg για τους πιθήκους, ανάλογα με την συγκέντρωση, με το νέο διάλυμα οι δόσεις μέχρι 92 mg/kg δεν σκότωσαν ούτε έναν.
Γι’ αυτό πρέπει να είμαστε καχύποπτοι όταν διάφοροι συγγραφείς αναφέρονται σε μια, έστω και “γενναιόδωρη” μέση θανάσιμη δόση ή ένα λόγο ασφαλείας για την κάνναβη. Πολλές φορές αυτό γίνεται χρησιμοποιόντας τα δεδομένα που ισχύουν για τα τρωκτικά, πράγμα που στην περίπτωση της κάνναβης δίνει μια λανθασμένη εικόνα. Ή μερικές φορές οι μέγιστες δόσεις που χρησιμοποιήθηκαν στα πειράματα και χρησιμοποιούνται ώς ελάχιστα όρια της θανάσιμης δόσης, δηλαδή ως τιμές αναφοράς για να δηλωθεί ότι η θανάσιμη δόση είναι σίγουρα μεγαλύτερη, εκλαμβάνονται ως η ίδια η θανάσιμη δόση. Το γεγονός της (πιθανής) μη χημικής επίδρασης αγνοείται, και σ’ αυτό βοηθά το ότι στον υπολογισμό της μέσης θανάσιμης δόσης δεν εμπλέκεται η αιτία των θανάτων, παραμόνο μετριέται το ποσοστό τους. Στην πραγματικότητα, το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι ότι οι ποσότητες που καταναλώνονται κατά τη συνήθη χρήση κάνναβης, ή ακόμα και με βαριάς μορφής κατάχρηση, είναι πολύ μακρυά από το κατώφλι της τοξικής της επίδρασης ή το σημείο NOAEL, κάτω από το οποίο δεν παρατηρείται καμιά βλάβη στον οργανισμό.
Ο επίλογος της ιστορίας διαδραματίστηκε στο γραφείο του προέδρου Νίξον. Ο πρόεδρος της εθνικής επιτροπής, πρώην κυβερνήτης της Πενσυλβανίας Raymond Philip Shafer συναντήθηκε με τον Νίξον στις 9 Σεπτεμβρίου 1971. Η συνομιλία του καταγράφηκε στις περίφημες κασέττες του Νίξον, που δόθηκαν στη δημοσιότητα μετά το σκάνδαλο Watergate. Ενοχλημένος από το συμπέρασμα της έκθεσης, ο Νίξον είπε στον Shafer: “Είσαι αρκετά επαγγελματίας για να γνωρίζεις πως το βγάλεις ένα αποτέλεσμα που έρχεται σε αντίθεση με την αίσθηση του Κογκρέσου και την αίσθηση της πατρίδας, και με το τι σχεδιάζουμε να κάνουμε, θα δημιουργήσει μια πολύ άσχημη εντύπωση για την επιτροπή σου”. Ο διάλογος δημοσιεύτηκε στην Washington Post στις 21 Μαρτίου 2002 [55]. Παρόλα αυτά, η επιτροπή τελικά - προς τιμήν της - προχώρησε στο να εισηγηθεί την αποποινικοποίηση της κάνναβης.
Η έκθεση της Εθνικής Επιτροπής των ΗΠΑ δεν είναι η μόνη που καταλήγει σ’ αυτά τα συμπεράσματα, αλλά απλώς μια από τις πολλές. Για παράδειγμα, το υπουργείο δικαιοσύνης των ΗΠΑ εξέδωσε το 1988 μια απόφαση [56] σχετικά με το αίτημα ορισμένων γιατρών και οργανώσεων να αλλάξει η νομική κατηγοριοποίηση της κάνναβης, από Schedule I σε Schedule II έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιείται από τους γιατρούς ως φάρμακο. Η απόφαση ήταν θετική και εισηγείται να γίνει η αλλαγή κατηγορίας. Στο κεφάλαιο 8 [57] η έκθεση του υπουργείου αναφέρει:
“Το σημαντικότερο ζήτημα όταν έχουμε να κάνουμε με την ασφάλεια των φαρμάκων είναι η πιθανότητα θανατηφόρων επιδράσεων. Μπορεί το φάρμακο να προκαλέσει θάνατο;”
“Σχεδόν όλα τα φάρμακα έχουν τοξικές, δυνάμει θανατηφόρες παρενέργειες. Αλλά η μαριχουάνα δεν είναι μια τέτοια ουσία. Δεν υπάρχει καμιά καταγραφή στην εκτενή ιατρική βιβλιογραφία που να περιγράφει ένα αποδειγμένο, στοιχειοθετημένο θάνατο προερχόμενο από κάνναβη”.
Η έκθεση συνεχίζει:
“Αυτή είναι μια αξιοσημείωτη δήλωση. Πρώτον, το αρχείο που αφορά την μαριχουάνα περιλαμβάνει 5000 χρόνια ανθρώπινης εμπειρίας. Δεύτερον, η μαριχουάνα χρησιμοποιείται πλέον από τεράστιο αριθμό ανθρώπων ανά τον κόσμο. Οι υπολογισμοί εισηγούνται ότι από 20 εκατομμύρια μέχρι 50 εκατομμύρια αμερικανοί τακτικά, αν και παράνομα, καπνίζουν μαριχουάνα χωρίς το πλεονέκτημα της άμεσης ιατρικής καθοδήγησης. Κι όμως, παρόλη αυτή την μακρόχρονη ιστορία χρήσης και τον ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό καπνιστών, δεν υπάρχουν καθόλου αξιόπιστες αναφορές που να εισηγούνται ότι η κατανάλωση μαριχουάνας έχει προκαλέσει έστω και έναν θάνατο”
“Σε αντίθεση η ασπιρίνη, ένα συνηθισμένο φάρμακο που δεν απαιτείται η συνταγογράφησή του, προκαλεί εκατοντάδες θανάτους κάθε χρόνο”.
“Ένας αριθμός ερευνητών έχει προσπαθήσει ανεπιτυχώς να καθορίσει την μέση θανατηφόρα δόση της μαριχουάνας με πειράματα σε ζώα. Με απλά λόγια, οι ερευνητές δεν κατόρθωσαν να δόσουν στα ζώα αρκετή μαριχουάνα ώστε να προκαλέσουν θάνατο”.
“Σήμερα υπολογίζεται ότι η μέση θανατηφόρα δόση της μαριχουάνας σε σχέση με την δραστική δόση της είναι γύρω στο 1:20 000 ή 1:40 000. Σε κοινή ορολογία αυτό σημένει ότι για να πεθάνει ένας καπνιστής μαριχουάνας θα πρέπει να καταναλώσει 20 000 με 40 000 φορές τόση μαριχουάνα όση περιέχεται σε ένα τσιγάρο. Τσιγάρα μαριχουάνας από την NIDA περιέχουν περίπου 0.9 γραμμάρια. Ένας καπνιστής πρέπει θεωρητικά να καταναλώσει 1500 λίπρες (680 κιλά) μαριχουάνας μέσα σε περίπου 15 λεπτά για να προκαλέσει θανατηφόρα αντίδραση”.
“Πραχτικά, η μαριχουάνα δεν είναι δυνατόν να προκαλέσει θανατηφόρα αντίδραση ως αποτέλεσμα της τοξικότητας της ως φάρμακο”.
Η έκθεση συνεχίζει εξετάζοντας μια άλλη φαρμακευτική παράμετρο που χρησιμοποιείται για να καθοριστούν τα όρια ασφάλειας ενός φαρμάκου, τον “θεραπευτικό λόγο” στον οποίο αναφερθήκαμε προηγουμένως, για να καταλήξει στα ίδια συμπεράσματα, αφού πρώτα εξετάζει την παράμετρο αυτή για πολλά άλλα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην ιατρική:
“Σε αντίθεση, ο θεραπευτικός λόγος της μαριχουάνας, όπως και η LD50 της, είναι αδύνατον να μετρηθεί επειδή είναι τόσο ψηλός”.
“Σε αυστηρά ιατρικούς όρους η μαριχουάνα είναι πολύ ασφαλέστερη από πολλά φαγητά που καταναλώνονται ευρέως. Για παράδειγμα, τρώγοντας δέκα ωμές πατάτες μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τοξική αντίδραση. Συγκριτικά, είναι φυσικώς αδύνατον να φάει κάποιος αρκετή μαριχουάνα ώστε να πεθάνει”.
“Η Μαριχουάνα, στην φυσική της μορφή, είναι μια από τις ασφαλέστερες θεραπευτικά ενεργές ουσίες που είναι γνωστές στον άνθρωπο”
Άλλες μελέτες για την τοξικότητα της κάνναβης
1. Η αναλογία μεταξύ δραστικής και θανατηφόρας δόσης που έγινε περισσότερο γνωστή στο ευρύ κοινό [58] είναι αυτή που παραθέτει ο Tod H. Mikuriya [59], δηλαδή 1:40 000. Αυτό προκύπτει πέρνοντας σα βάση μια μέση θανάσιμη δόση ίση με 21.6 g/kg, που για ένα άνθρωπο 70 κιλών αντιστοιχει σε 1.5 κιλό τετραϋδροκανναβινόλης.
Πίνακας από το άρθρο του Tod H. Mikuriya
Αν και η ποσότητα αυτή είναι εξωπραγματικά μεγάλη για να την καταναλώσει κανείς, το σύμβολο “>” υποδεικνύει ότι η πραγματική θανάσιμη δόση είναι ίσως ακόμα μεγαλύτερη. Ο Mikuriya παραπέμπει σε δύο άρθρα του S. Loewe [60,61]. Από αυτά παραθέτει μόνο το δεύτερο στα “Ιατρικά έγγραφα της κάνναβης”, μια μεγάλη σειρά δημοσιευμάτων που συγκέντρωσε και καλύπτουν ένα χρονικό πλαίσιο από το 1839 μέχρι το 1972 (ίσως επειδή το πρώτο υπόκειται σε δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας). Στο δεύτερο, που δημοσιεύθηκε το 1950 διαβάζουμε:
“Οι ουσιες της κατηγορίας της κανναβινόλης είναι παχύρευστα έλαια, ορισμένα μάλιστα είναι στερεά σε θερμοκρασία δωματίου και εξαιρετικά μη διαλυτά στο νερό. Ακόμη και στους καλύτερους διαλύτες (ακετόνη, αιθανόλη, γλυκόλη), ορισμένες με μακρυές πλευρικές αλυσίδες διαλύονται μόνο αργά και παράγουν κολλωειδή διαλύματα. Έτσι, όλες απορροφούνται δύσκολα. Ακόμη και μετά από ενδοφλέβια χορήγηση, τριάντα με εξήντα λεπτά και συχνά περισσότερα μεσολαβούν μέχρι να κορυφωθεί η επίδραση, η οποία συνεχίζει αμείωτη για ώρες ... ... Η στοματική χορήγηση απαιτεί είκοσι με τριάντα φορές την ενδοφλέβια δόση, και η υποδόρια χορήγηση σπανίως προκαλεί παρατηρήσιμες επιδράσεις. Ακόμη και μετά από υψηλές δόσεις, δεν σταθήκαμε ικανοί να υποδείξουμε ουρική απέκριση των ενεργών ουσιών ... ... Πιθανών λόγω αυτών των φυσικοχημικών χαρακτηριστικών των συστατικών [της κάνναβης], το περιθώριο ασφαλείας είναι τεράστιο. Ανά κιλό βάρους σώματος, η στοματική θανάσιμη δόση της THC από Charas στα ποντίκια είναι περισσότερο από 200 000 φορές το κατώφλι της αταξίας ενδοφλεβίως για τους σκύλλους και περισσότερο από 40 000 φορές το κατώφλι της ψυχικής επίδρασης στοματικώς για τους ανθρώπους”.
Ο Loewe προεκτείνει την μέση θανάσιμη δόση που μέτρησε στα ποντίκια στους σκύλλους και τους ανθρώπους. Είναι αξιοσημείωτο ότι αυτή η περίφημη αναλογία βασίζεται σε πειράματα πάνω σε ποντικούς, που όπως έχουμε σχολιάσει είναι ακατάλληλα πειραματόζωα για την συγκεκριμένη ιδιότητα. Επίσης η τιμή της μέσης θανάσιμης δόσης για τα ποντίκια που παραθέτει ο συγγραφέας είναι σημαντικά ψηλότερη από αυτήν που είναι γενικά παραδεκτή σήμερα, για όλες τις οδούς χορήγησης.
Σχετικά με τις μετρήσεις αυτές, ο Loewe παραπέμπει στο πρώτο άρθρο. Πρόκειται για μια σειρά πειραμάτων πάνω σε ποντίκια, ινδικά χοιρίδια, κουνέλια και σκύλους. Εξετάστηκαν τέσσερις ουσίες: η τετραϋδροκανναβινόλη, η κανναβινόλη, η κανναβιδιόλη και το παραεξιλένιο (Parahexyl ή n-hexyl-Δ3THC). Τα πρώτα τρία είναι φυσικά κανναβιδοειδή που απομονώθηκαν από την κάνναβη, ενώ το τελευταίο είναι μια συνθετική ουσία, η οποία κατασκευάστηκε το 1949 στην προσπάθεια να μελετηθεί η μοριακή δομή της Δ9-τετραυδροκανναβινόλης και έχει παρόμοιες ιδιότητες με αυτήν [62]. Ο Loewe αναφέρει ότι σε μερικές περιπτώσεις ο αριθμός των πειραμάτων δεν ήταν αρκετά μεγάλος για να τεκμηριωθεί στατιστικά μια LD50, και τότε έγινε μόνο μια χοντρική εκτίμηση του κατωφλιού. Λόγω της μη διαλυτότητας των ουσιών στο νερό, χρησιμοποιήθηκαν οργανικοί διαλύτες. Αυτό όμως έχει το μειονέκτημα ότι η τοξικότητα των διαλυτών ίσως να επηρρεάζει τα αποτελέσμα. Όπου ήταν δυνατό, η ποσότητα των διαλύτων που χορηγήθηκε ήταν μικρότερη από την μισή μέση θανάσιμη δόση τους, όμως στην περίπτωση της στοματικής χορήγησης κάτι τέτοιο δεν ήταν εφικτό. Ο Loewe επισημαίνει ότι ακόμα και στις περιπτώσεις όπου η ποσότητα του διαλύτη ήταν μικρή, η συνεισφορά του στην τοξικότητα δεν μπορεί να αποκλειστεί εντελώς. Τα αποτελέσματα των πειραμάτων καταγράφονται στον πίνακα που ακολουθεί. Από τον πίνακα του Loewe έχω παραλείψει τις στήλες που αναφέρονται στο εύρος του στατιστικού λάθους.
Εκείνο που γίνεται αμέσως φανερό από τον πίνακα είναι το πόσο άσχημα τεκμιριώνεται η μέση θανάσιμη δόση και ο λόγος ασφαλείας ως 40 000:1 για την THC, αλλά και οι τιμές για τις υπόλοιπες ουσίες, μια και η μέτρηση της στοματικής δόσης έγινε πάνω σε ποντίκια. Μόνο ένας σκύλος υπέκυψε από στοματική χορήγηση parhexyl, μετά από ακατάσχετη αιμορραγική διάρροια. Για κανένα από τα φυσικά κανναβιδοειδή δεν παρατηρήθηκε θανατηφόρα επίδραση (δια στόματος). Για την κανναβινόλη και την κανναβιδιόλη ακόμα και τα πειράματα σε ποντικούς έγιναν με λίγα μόνο ζώα. Η ενδοφλέβια χορήγηση για σκύλους έγινε σε 9 ζώα για την THC και μόνο σε 4 για την κανναβινόλη. Η μέση θανάσιμη δόση που υπολογίζεται για την THC για αυτή την οδό είναι ακριβως η ίδια με αυτήν που αναφέρουν οι Thomson και σία (1971). Ο τρόπος με τον οποίο πέθαναν οι σκύλοι είναι επίσης ο ίδιος, δηλαδή πνευμονικό ήδημα. Αναφέρεται πως οι πνεύμονες των σκύλλων ήταν 2 με 5 φορές μεγαλύτεροι σε μάζα από το κανονικό. Τα συμπτώματα στο αναπνευστικό σύστημα μεταξύ parahexyl και THC δεν φάνηκε να διαφέρουν σημαντικά.
Υπάρχει κάποια ανακρίβεια στο τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται ο όρος “LD50”. Ενώ ο Loewe δηλώνει πως η LD50 σε πολλές περιπτώσεις δεν ήταν δυνατό να υπολογιστεί λόγω του μικρού αριθμού των πειραμάτων, και ότι σ’ αυτές τις περιπτώσεις έγινε μόνο ένας χονδρικός υπολογισμός το κατωφλιού, εντούτοις όλα τα δεδομένα καταχωρούνται στη στήλη της LD50, ακόμα και εκεί που υπάρχει ένα και μοναδικό περιστατικό. Ο Loewe αναφέρει ότι οι τιμές των μετρήσεων πρέπει να θεωρηθούν μόνο ως οι ελάχιστες τιμές της LD50, αλλά αυτό σημαίνει με απλά λόγια ότι δεν πρόκειται πραγματικά για την τιμή της LD50. Αν θυμηθούμε τη σιγμοειδή καμπύλη που παριστάνει την σχέση μεταξύ δόσης και επίδρασης, τότε είναι φανερό πως δεν μιλάμε για το σημείο εκείνο όπου η δόση σκοτώνει το 50% των ζώων, αλλά για ένα σημείο που βρίσκεται χαμηλότερα από αυτό.
Στα συμπεράσματα αναφέρονται τα εξής:
“Ένα από τα κύρια συμπεράσματα αυτών των μελετών είναι ότι κάτω από όλες τις συνθήκες η θανάσιμη δόση των καθαρών συστατικών της μαριχουάνας είναι εξαιρετικά ψηλό σε σύγκριση τόσο με τις μικρές δόσεις που χρειάζονται για ειδικά φαρμακοδυναμικά αποτελέσματα όσο και με τις θανάσιμες δόσεις που αναφέρονται για τα φυσικά παρασκευάσματα κάνναβης. Το parahexyl, η THC και η κανναβινόλη, τρεις συγγενικές ουσίες διαφορετικής δράσης, όπως και η κανναβιδιόλη, το κύριο σχετικώς αδρανές συστατικό του χασισέλαιου, μπορεί να δοθεί σε ποντίκια αλμπίνους χωρίς μόνιμες βλάβες σε μεγαλύτερες ποσότητες απ’ ότι το χλωριούχο νάτριο [δηλαδή το κοινό αλάτι]. Ο λόγος μεταξύ της στοματικής θανάσιμης δόσης της THC στους ποντικούς και του κατωφλιού της ενδοφλέβιας δόσης που προκαλεί αταξία στους σκύλλους είναι περισσότερο από 200 000. Ο λόγος μεταξύ της στοματικής LD50 στους ποντικούς και του κατωφλιού της ψυχικής δράσης στον άνθρωπο είναι περισσότερο από 40 000 για την THC, και περισσότερο από 4 500 για το parahexyl.
Διάφορες διαπιστώσεις δείχνουν ότι η αιτία θανάτου δεν συνδέεται με τον μηχανισμό της ειδικής δράσης της μαριχουάνας [δηλ. της ψυχικής δράσης]. Η THC είναι περίπου έξι φορές πιο δραστική από το parahexyl στην πρόκληση αταξίας στους σκύλους, αλλά έχει μεγαλύτερη στοματική και ίση ενδοφλέβια LD50. Οι τεράστιες διαφορές μεταξύ των ειδών της ειδικής δράσης της μαριχουάνας δεν μπορούν να παραλληλιστούν με τις διαφορές στην θανάσιμη τοξικότητα. Στους ποντικούς, πάνω στους οποίους δεν παρατηρείται αυτή η επίδρασης, η ενδοφλέβια LD50 είναι η ίδια όπως και στους σκύλους, οι οποίοι είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στην πρόκληση αταξίας από την μαριχουάνα. Στους σκύλλους η διαφορά μεταξύ του σημείου της θανάσιμης δράσης και της ειδικής επίδρασης στο κεντρικό νευρικό σύστημα είναι ιδιαίτερα εμφανής. Σε αυτό το είδος ο θάνατος οφείλεται στην οξεία εντερική επίδραση μετά από στοματική χορήγηση, και στην οξεία πνευμονική διαταραχή μετά από ενδοφλέβια χορήγηση”
Παρόλο που σε γενικές γραμμές η πολύ μικρή τοξικότητα των συστατικών είναι σύμφωνη με το ότι ξέρουμε σήμερα, η μεγάλη μέση θανάσιμη δόση που έχει μετρηθεί για τους ποντικούς και η ισότητα της μέσης θανάσιμης δόσης ενδοφλεβίως για τους ποντικούς και τους σκύλους δημιουργεί ερωτηματικά. Είναι επίσης ενδιαφέρον το γεγονός ότι, ενώ οι Thomson και σία απέδοσαν σημαντικό ρόλο στην μη διαλυτότητα της THC σχετικά με την θανατηφόρα της επίδρασης, λόγω της απόφραξης των τριχοειδών αιμοφόρων αγγείων του πνεύμονα, ο Loewe αποδίδει αντίθετα σημαντικό ρόλο στην ίδια ιδιότητα όσον αφορά την μη τοξικότητά της THC. Αν και αναγνωρίζει ότι αυτός ο παράγοντας δεν μπορεί να είναι αρκετός από μόνος του, εντούτοις φαίνεται να ξεκινά από την θέση ότι τα συστατικά αυτά θα έπρεπε να ήταν τοξικά, και ψάχνει να βρει τον λόγο που δεν συμβαίνει αυτό.
2. Η έκθεση του υπουργείου υγείας τη Αυστραλίας του 1994 για την κάνναβη [45] αναφέρεται σε άρθρο του H. Rosencrantz (1983), λέγοντας ότι “η δόση της THC που σκοτώνει το 50% των ζώων (LD50) όταν χορηγηθεί ενδοφλεβίως είναι 40 mg/kg για τους αρουραίους αλλά 130 mg/kg στους σκύλους και τους πίθηκους”. Η ποσότητα για τους αρουραίους είναι περίπου οι ίδια με αυτήν που παρατήρησαν οι Phillips και σία (42.47 mg/kg) και η διπλάσια από αυτή που παρατήρησαν οι Thompson και σια (20mg/kg). Ωστόσο ο Rosencratz βρίσκει μια αρκετά μεγαλύτερη δόση για τους σκύλους και τους πίθηκους. Οι Thompson και σία αναφέρουν ότι όλοι οι πίθηκοι στους οποίους χορηγήθηκε δόση 128 mg/Kg ή περισσότερο υπέκυψαν. Όμως έχουμε δει ότι η θανάσιμη δόση εξαρτάται από την αραίωση που υφίσταται η THC. Θα ήταν ενδιαφέρον να εξετάσουμε τις λεπτομέρειες αυτής της μελέτης, και μόλις αποκτήσω πρόσβαση στο συγκεκριμένο άρθρο θα επιστρέψω με μια πιο ολοκληρωμένη αναφορά. Εντομεταξύ η έκθεση του υπουργείου της Αυστραλίας αναφέρεται και σε υπολογισμούς που αφορούν τους ανθρώπους. Συγκεκριμένα αναφέρει ότι από την αξιολόγηση των στοιχείων που προκύπτουν από τις μελέτες σε ζώα, υποδεικνύεται πως η μέση θανάσιμη δόση της THC για τον άνθρωπο είναι “τουλάχιστον η ίδια, και πιθανώς μεγαλύτερη από αυτήν που παρατηρείται στους πίθηκους”. “Αν είναι έτσι”, συνεχίζει, “τότε η τοξική δόση της THC για ένα ενήλικα 65 κιλών θα ήταν 8.45 κιλά”. Η έκθεση δεν αναφέρει για ποια οδό χορήγησης υπολογίζεται αυτή η ποσότητα, αλλά όποια και να είναι αυτή η οδός, πρόκειται για μια τεράστια ποσότητα. Αντιστοιχεί σχεδόν σε 170 κιλά κάνναβης 5%.
Συμπέρασμα: Όσον αφορά την οξεία τοξικότητα, η κάνναβη είναι εντελώς αθώα. Οι ποσότητα που ενδεχομένως χρειάζεται για να προκαληθεί θάνατος είναι εξωπραγματικά μεγάλη ώστε να μπορέσει κάποιος να την καταναλώσει. Μάλιστα, παρόλο που πολλά πειράματα έχουν πραγματοποιηθεί χρησιμοποιόντας ζώα κοντινά στον άνθρωπο, όπως πιθήκους, η ποσότητα αυτή παραμένει άγνωστη. Καμιά ένδειξη δεν υπάρχει για την πρόκληση σοβαρής σωματικής βλάβης σε βραχεία χρήση της, ακόμα και σε περιπτώσεις βαριάς κατάχρησης. Δεν χρειάζεται να υποβληθούν σε βασανιστήρια περισσότερα ζώα ώστε να προσδιοριστεί η ακριβής ποσότητα που μπορεί να σκοτώσει, καθώς μια τέτοια πληροφορία δεν έχει κανένα πρακτικό ενδιαφέρον.
Ωστόσο το συμπέρασμα που αφορά την οξεία τοξικότητα απο μόνο του δεν αρκεί για να βγάλουμε ένα γενικότερο συμπέρασμα για το πόσο ασφαλής είναι η ουσία. Στο Β΄ μέρος θα εξεταστούν τα δεδομένα που έχουμε στη διάθεσή μας όσον αφορά την χρήση της από ανθρώπους, όσον αφορά την θνησιμοτητα, καθώς και οι έρευνες που αφορούν την μακροχρόνια χρήσης της. Για να ολοκληρωθεί όμως η γνώση μας για τις πιθανές επιπτώσεις του φυτού αυτού, πρέπει να εξετάσουμε ξεχωριστά κάθε αρνητική ενέργεια για την οποία έχει κατηγορηθεί η κάνναβη ή για την οποία υπάρχουν υποψίες. Ο όγκος των δεδομένων είναι πολύ μεγάλος για να μπορέσει ένα τέτοιο project να ολοκληρωθεί από ένα μόνο άνθρωπο. Προσκαλώ λοιπόν όσους βρίσκουν το θέμα αρκούντως σημαντικό να συνεισφέρουν σ’ αυτή την προσπάθεια, να συγκενρώσουμε τα δεδομένα και να τα παρουσιάσουμε σε μια εύληπτη μορφή, ώστε το κίνημα υπέρ της νομιμοποίησης να αποκτήσει το κατάλληλο γνωσιολογικό υπόβαθρο που απαιτούν οι περιστάσεις.
Σημειώσεις και αναφορές
[2] Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Γ. Μπαμπινιώτη.
[3] ESA21 - Environmental Science Activities for the 21st Century. Κείμενο σε PDF για την τοξικότητα,
[6] "Alle Ding' sind Gift, und nichts ohn' Gift; allein die Dosis macht, daß ein Ding kein Gift ist". EN. Wikipedia/Paracelsus.
[10] Developmental Toxicity: Κάποτε μεταφράζεται και ως “εξελιχτική τοξικότητα” αλλά το πιο διαδεδομένο και κατά την γνώμη μας το πιο ορθό είναι το “αναπτυξιακή τοξικότητα”. Ακόμα κάποτε μεταφράζεται ως “τοξικότητα στην ανάπτυξη”. Συχνά η μετάφραση του "Developmental" ως "εξελικτικό" μπορεί να προκαλέσει σύγχιση. Για παράδειγμα υπάρχει το "Developmental Psychology" και το "Evolutionary Psychology" που ενίοτε μεταφράζονται στα ελληνικά και τα δύο ως "Εξελικτική Ψυχολογία", ενώ πρόκειται για δύο εντελώς διαφορετικούς κλάδους.
[12] Ηλεκτρολύτης είναι κάθε διάλυμα που περιέχει ελεύθερα ιόντα τα οποία του προσδίνουν ηλεκτρική αγωγιμότητα. Οι πιο συνηθισμένοι ηλεκτρολύτες είναι τα διαλύματα των αλάτων, των οξέων και των βάσεων. Αλλά στην ιατρική, την διατροφολογία και αλλού συχνά χρησιμοποιούν τον όρο ηλεκτρολύτες εννοόντας τα ίδια τα ιόντα ή τα στοιχεία στα οποία ανήκουν, ή ακόμα και τα άλατα που τα περιέχουν. Τα κύρα ιόντα των ηλεκτρολυτών στον οργανισμό μας είναι τα ιόντα νατρίου Na+, καλλίου K+, ασβεστείου Ca2+, μαγνησίου Mg2+, χλωρίου Cl−, και η διττανθρακική ρίζα HCO3−.
[17] "The poison paradox: chemicals as friends and foes", John A. Timbrell, Oxford University Press 2005, σελ 81-82.
[18] Σχεδόν όλες οι περιπτώσεις θανάτων ή βλάβης από δηλητηρίαση νερού οφείλονται σε υπερβολές που υπέβαλε είτε το ίδιο το άτομο στον εαυτό του είτε άλλα άτομα σε αυτόν. Μια τέτοια περίπτωση είναι οι διαγωνισμοί κατανάλωσης νερού (όποιος αντέξει να πιεί περισσότερο) [i]. Άλλη περίπτωση είναι o υπερβολικός ζήλος του ατόμου ή ανευθυνότητα του θεραπευτή σε δίαιτες αποτοξίνωσης που προβλέπουν μεγάλη κατανάλωση νερού [ii,iii]. Ακόμα υπήρξαν επισόδεια σε τελετές μύησης σε αδελφότητες όπου άτομα υποβλήθηκαν σε εξεφτελιστικές δοκιμασίες [iv,v] ή τιμωρία / κακοποίση που υπέβαλαν οι γονείς ή η νηπιοκόμος σε μικρά παιδιά [vi,vii,viii]. Θάνατος από ενδοφλέβια χορήγηση απεσταγμένου νερού σημειώθηκε σε νοσοκομείο στις ΗΠΑ μετά από λανθασμένη απόφαση γιατρού που προτίμησε απεσταγμένο νερό αντί του φυσιολογικού ορού, καθώς ο ασθενής του έπασχε από υπερνατρεμία και υπογλυκεμία [ix,x,xi]. Περιπώσεις που η δίψα δεν είναι καλός οδηγός: Οι πλέον γνωστές περιπτώσεις αφορούν αθλητές μετά από πολύ έντονη άσκηση (π.χ. μαραθωνοδρόμους) όπου μεγάλες ποσότητες ηλεκτρολυτών αποβλήθηκαν μέσω του ιδρώτα και κατόπιν οι αθλητές ήπιαν πολύ νερό [xii,xiii,xiv]. Ο κίνδυνος τοξίκωσης από νερό στους αθλητές γίνεται μεγαλύτερος από το γεγονός ότι σε συνθήκες φυσικού στρες η κατακράτηση του νερού από τα νεφρά αυξάνεται. Επίσης η λήψη MDMA (έκσταση) έχει συσχετιστεί με θανάτους από δηλητηρίαση με νερό [18]. Τέλος υπάρχουν σωματικές και πνευματικές παθολογικές καταστάσεις που οδηγούν σε υπερβολική κατανάλωση, μια κατάσταση που ονομάζεται “πολυδιψία” [xv].
[ii] “Woman left brain damaged by detox”, BBC NEWS, 23 July 2008 UK.
http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/7520756.stm. Βλέπε και το σχόλιο της Pauline Major στο τέλος. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Page στην οποία αναφέρεται το δημοσίευμα, όχι μόνο αύξησε την ποσότητα νερού που έπινε αλλά μείωσε την ποσότητα αλατιού που κατανάλωνε, το οποίο είναι πηγή ιόντων νατρίου.
[xv] Intensive Care Med, 1997 Mar;23(3):348-50. Sjöblom E, Höjer J, Ludwigs U, Pirskanen R, “Fatal hyponatraemic brain oedema due to common gastroenteritis with accidental water intoxication”.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9083241.
[18β] Ατομα που πήραν MDMA (χάπι έκσταση) πέθαναν από δηλητηρίαση νερού [i,ii,iii,iv] λόγω διαφόρων παραγόντων που έδρασαν συνεργιστικά. Το MDMA ανεβάζει τα επίπεδα μιας αντιδιουρητικής ορμόνης, της arginine vasopressin (AVP), η οποία προκαλεί κατακράτηση του νερού από τα νεφρά και επαναπορρόφησής του από τον οργανισμό [v]. Έτσι ο κίνδυνος για δηλητηρίαση από νερό γίνεται μεγαλύτερος και μπορεί να συμβεί με μικρότερες ποσότητες νερού. Ο ξέφρενος χορός που μπορεί να συνεχίζεται για πολλές ώρες και ο συνωστισμός μέσα στις δισκοθήκες με κακό αερισμό οδηγεί σε άυξηση της θερμοκρασίας και κατα συνέπεια αύξηση της κατανάλωσης νερού [11], ενώ η συνεχής εφίδρωση έχει ως αποτέλεσμα να αποβάλλονται άλατα [vi]. Άλλωστε η θερμοπληξία είναι μια από τις κύριες αιτίες θανάτου που σχετίζονται με το MDMA. Ο πανικός που δημιούργησαν τα ΜΜΕ σε σχέση με τον κίνδυνο θερμοπληξίας και η συμβουλή να πίνει κανείς πολύ νερό αν πάρει έκσταση για να την αποφύγει, είναι ένας άλλος λόγος που μεγενθύνει το πρόβλημα. Στο Έσσεξ της Αγγλίας η δεκαοκτάχρονη Leah Betts πέθανε από υπερβολική δόση νερού, που είπιε φοβούμενη ότι θα υποστεί θερμοπληξία μέσα στον πανικό ενός “bad trip”. Ο φόβος και η κακή πληροφόρηση ήταν η κύρια αιτία θανάτου της Leah Betts, περισσότερο από το ίδιο το χάπι [vii]. Η ίδια συμβουλή φαίνεται να οδήγησε σε παρόμοιο περιστατικό που συνέβει τον Οκτώβριο του 1995 στο Σύδνεϋ της Αυστραλίας με θύμα την δεκαπεντάχρονη Anna Wood [viii]. Άλλοι παράγοντες πού ίσως να επιρρεάζουν είναι η ξηροστομία που προκαλείται από την ουσία και το γεγονός ότι προκαλεί επαναληπτική συμπεριφορά, ιδιαίτερα με τους ρυθμούς της ηλεκτρονικής μουσικής, με αποτέλεσμα κάποια άτομα να πίνουν συνεχώς από το μπουκάλι καταναλώνοντας μεγάλες ποσότητες νερού, σύμφωνα τουλάχιστον με ένα άρθρο του “Journal of the Royal Society of Medicine” [vi].
[ii] BMJ (British Medical Journal) 1993; 307:1399. D L Maxwell, M I Polkey, J A Henry. “Hyponatraemia and catatonic stupor after taking ‘ecstasy’ ".
www.bmj.com/content/307/6916/1399.full.pdf. Αναφέρεται η κατάρρευση μιας δεκαεφτάχρονης από δηλητηρίαση νερού μετά από λήψη MDMA, η οποία μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο και τελικά ανάρρωσε.
[iii] Lakartidningen 2001 Feb 21;98(8):817-9 “Young woman dies of water intoxication after taking one tablet of ecstasy. Today's drug panorama calls for increased vigilance in health care”
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11265566. Αναφέρεται ο θάνατος μιας εικοσάχρονης Σουηδέζας σε rave club στο Αμστερνταμ της Ολλανδίας από δηλητηρίαση νερού μετά από λήψη MDMA.
[viii] The vaults of Erowid,
http://www.erowid.org/chemicals/mdma/mdma_health5.shtml (περιλαμβάνει 3 κείμενα: την έκθεση του ιατροδικαστή και δύο αρθρα από την “Τhe Daily Telegraph”: "Hug Ends Anguish for Woods" (June 19, 1996) - by Brad Clifton και "The Ecstasy and the Agony" (May 24, 1996) - Mike Gibson).
[21] Journal, Indian Academy of Clinical Medicine, vol. 4, No.3, July - September 2003, Dharmeshkumar N Patel, Ashish Goel, SB Agarwal, Praveenkumar Garg, Krishna K Lakhani, “Oxygen Toxicity”.
http://medind.nic.in/jac/t03/i3/jact03i3p234.pdf.
[25] Περιοδικό “Περισκόπιο της επιστήμης”, τεύχος 184, Μάϊος 1995 σελ. 67-73, “Ελεύθερες ρίζες οξυγόνου - ο ρόλος τους σε διάφορες παθήσεις”. Δρ. Γιάννης Μεταξάς. Η αναφορά στο “κερί της ζωής” μάλλον είναι εμπνευσμένη από τον βρετανό κληρικό Joseph Priestley, στον οποίο συνήθως αποδίδεται η ανακάλυψη του οξυγόνου [i]. Ο Priestley υποψιάστηκε τις βλαβερές επιπτώσεις του οξυγόνου στον οργανισμό όταν παρατήρησε πως ένα κερί καιγόταν πιο γρήγορα σε περιβάλλον οξυγόνου από ότι στον αέρα. βλ [21]. Επίσης εδώ παρατίθεται απόσπασμα από τον Priestley στο οποίο αναφέρεται στο κερί και την συσχέτισή του με τον ανθρώπινο οργανισμό: K.K.Jain, Chp 6 Textbook of Hyperbaric Medicine:
http://www.hboorcca.com/pdf/information/Chp%206%20Oxygen%20Toxicity.pdf.
[i] Στην πραγματικότητα, πρώτος ανακάλυψε το οξυγόνο ο Σουηδός φαρμακοποιός Carl Wilhelm Scheele το 1772, αλλά δεν δημοσίευσε τις έρευνές του μέχρι το 1777. Εντομεταξύ, το 1774 ο Priestley πραγματοποίησε ανεξάρτητα τις δικές του έρευνες και δημοσίευσε την ανακάλυψή του το 1775. Έτσι η ανακάλυψη αποδόθηκε σ’ αυτόν. (en. Wikipedia / Oxygen)).
[27] Πνευμονική τοξικότητα του οξυγόνου: Το πρώτο κλινικό σύνδρομο που αναπτύσσεται ως αποτέλεσμα της τοξικότητας του οξυγόνου είναι η οξεία τραχειοβρογχίτιδα [i], δηλαδή φλεγμονή στους αεραγωγούς. Τα συμπτώματα αρχίζουν με ερεθισμό του τραχυοβρογχικού δέντρου [21]. Παρουσιάζεται πλευριτικός πόνος (οξύς πόνος στο στήθος [ii,iii]), και στη συνέχεια βήχας και δύσπνοια [21], καθώς και μια αίσθηση καψίματος στην περιοχή των πνευμόνων [i].
[32] Οι περισσότεροι επικαλούνται ηθικούς λόγους για να εξηγήσουν την μη εκτέλεση τέτοιων πειραμάτων σε ανθρώπους, αντί τον νόμο. Αυτή η στάση είναι προβληματική για δύο λόγους. Πρώτον: αναμφιβόλως υπάρχουν ηθικοί λόγοι, αλλά μια τέτοια δήλωση υπονοεί πως αυτοί οι λόγοι δεν υφίστανται όταν η εκτέλεση των πειραμάτων γίνεται πάνω σε ζώα. Π.χ. “Για προφανείς λόγους ηθικής, βέβαια, οι επιστήμονες δεν μπορούν να τοποθετήσουν ένα ηλεκτρόδιο μέσα σε ένα ενεργό ανθρώπινο εγκέφαλο”. Martin Lindstrom, “Buyology: Truth and lies about why buy”, 2008, κεφ. 3. ISBN 978-960-6765-43-8. Στα Ελληνικά από τις εκδ. Έσοπτρο”. Ο συγγραφέας δεν φαίνεται να υποψιάζεται ότι υπάρχουν οποιοιδήποτε λόγοι ηθικής σχετικά με την τοποθέτηση ηλεκτροδίων μέσα στους ενεργούς εγκεφάλους πιθήκων μακάκων, στους οποίους εκτελείται το πείραμα που περιγράφει! Οι συγγραφείς αυτής της εργασίας δεν ενστερνίζονται αυτή την στάση. Δεύτερον, μια τέτοια δήλωση θα ήταν λανθασμένη, καθώς αν το μόνο που μπορούσε να αποτρέψει τους επιστήμονες από το να εκτελούν βάναυσα πειράματα πάνω σε ανθρώπους ήταν η ηθική τους, δεν έχουμε καμιά αμφιβολία ότι τέτοια πειράματα θα ήταν συνηθισμένη πραχτική: “Για να μελετήσουμε όμως τη σύνθετη δραστηριότητα των νευρικών κυττάρων, πρέπει να πραγματοποιήσουμε πειράματα στον ζωντανό ανθρώπινο εγκέφαλο. Δεν υπάρχουν ανυπέρβλητα τεχνικά προβλήματα για να γίνουν τέτοια πειράματα, όμως οι υπερβολικοί ηθικού τύπου προβληματισμοί καθιστούν αδύνατη ή πολύ δύσκολη την πραγματοποίησή τους”. Francis Crick, “The Astonishing Hypothesis”,1995 κεφ. 9. ISBN 960-7778-15-4. Στα ελληνικά από τις εκδ. Κάτοπτρο. Ο συγγραφέας, βραβευμένος με νόμπελ για την ανακάλυψη της μοριακής δομής του DNA, παραπονιέται ότι δεν υπάρχουν πρόθυμα άτομα για να υποβληθούν σε πειράματα στα οποία θα τους αφαιρέσουν μέρος του κρανίου τους και θα τους τοποθετήσουν ηλεκτρόδια μέσα στον ζωντανό ιστό του εγκεφάλου τους. Και ότι, ακόμα και αν βρεθούν τέτοια άτομα, οι νόμοι δεν το επιτρέπουν: “Στην κοινωνία μας, μπορείς να πας εθελοντής στο στρατό, όπου διατρέχεις τον κύνδυνο να τραυματιστείς ή να σκοτωθείς, αλλά δεν είναι το ίδιο εύκολο να υποβληθείς σε επικίνδυνα πειράματα που προάγουν την επιστημονική γνώση”, συνεχίζει. Εξάλλου, ποτέ δεν παρουσιάστηκε έλλειψη πρόθυμων επιστημόνων για την μελέτη και κατασκευή όπλων μαζικής καταστροφής ή νέων μεθόδων βασανιστηρίων. Είναι λοιπόν παράλογο να πιστέψει κανείς ότι η ηθική από μόνη της θα απέτρεπε τέτοια πειράματα.
[33] Το “LC” είναι τα αρχικά του "Lethal Concentration", δηλαδή θανάσιμη συγκέντρωση. Οι τιμές του LC συνήθως αναφέρονται στη συγκέντρωση μιας χημικής ουσίας στον αέρα, αλλά σε περιβαλλοντικές μελέτες μπορεί επίσης να σημαίνει την συγκέντρωση μιας ουσίας στο νερό. Για μετρήσεις που αφορούν την εισπνοή, η συγκέντωση της ουσίας που σκοτώνει το 50% των πειραματόζοων σε ένα δεδομένο χρονικό διάστημα (συνήθως 4 ώρες) είναι η τιμή της LC50. Canadian Centre for Occupational Health and Safety,
http://www.ccohs.ca/oshanswers/chemicals/ld50.html.
[37] Ο όρος “λόγος ασφαλείας” χρησιμοποιείται για μή ιατρικές χρήσεις ουσιών, σε αντίθεση με τον όρο “θεραπευτικός δείκτης”. βλέπε για παράδειγμα “Comparison of acute lethal toxicity of commonly abused psychoactive substances”, Robert S. Gable, Society for the Study of Addiction, doi:10.1111/j.1360-0443.2004.00744.x
http://web.cgu.edu/faculty/gabler/toxicity%20Addiction%20offprint.pdf.
[40] Modern Pharmacology - with Clinical Applications, 6th edition. Lippincott Williams & Wilkins, 2004 (συλλογικό). Βλ. μέρος Ι, κεφ. 2, “Mechanism of Drug Action”, William W. Fleming / Dose-Response relationship / Therapeutic Index (σελ. 14).
[41] Substance Abuse Counseling, Fourth edition. Judith A. Lewis, Robert Q Dana, Gregory A. Blevins. 2011, 2007 Brooks/Cole, Cengage Learning, ISBN-13: 978-0-534-62845-1, ISBN-10: 0-534-62845-1. Κεφ. 2, “Drugs and Their Effects” / “Characteristics of Drugs” / “Therapeutic Ratio or Safety Margin” (σελ. 35).
[47] Ο Nahas μετείχε στην προσπάθεια των ΗΠΑ να επιβάλουν απαγορευτική νομοθεσία έναντι ορισμένων ουσιών στις υπόλοιπες χώρες του κόσμου, γιατί αυτό εξυπηρετούσε τα γεωστρατηγικά τους συμφέροντα. Βλέπε π.χ. “Πλανητική κυριαρχία και ναρκωτικά - Τα ναρκωτικά ως εργαλείο της αμερικανικής εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής”, Κλεάνθης Γρίβας, 1997, εκδ. Ιανός (2006), ISBN: 960-7827-38-4. Μέρος Β, κεφ. 2, “Η έξοδος των ΗΠΑ στη διεθνή πολιτική σκηνή”. Σελ. 316, βιογραφική υποσημείωση: “Ο G. Nahas, καθηγητής της αναισθησιολογίας στο Columbia University, που αυτοπροσδιόρίζεται ως “στρατευμένος στον αγώνα εναντίον της κάνναβης”, υπήρξε πράκτορας της OSS (που μετεξελίχτηκε σε CIA) στην Μπούρμα το 1943. Σε συνεργασία με τον Lyndon LaRouche (σημερινό ηγέτη του Αμερικανικού Ναζιστικού Κόμματος), κάλυψε το παρελθόν του εγκληματία πολέμου Kurtt Waldheim που έκανε καριέρα ως γενικός γραμματέας του ΟΗΕ. Λόγω αυτής της “συνεισφοράς” του, προσελήφθει στο επιτελείο του Narcotic Control Board της Γενικής Γραμματείας του ΟΗΕ. Είναι ο “αγαπημένος” επιστήμονας της DEA και των επαγγελματιών “σταυροφόρων κατά των ναρκωτικών”, που προβάλλουν κατά κόρο τις “επιστημονικές” εργασίες του για την κάνναβη, οι οποίες αποτελούν μια απ’ τις κύριες πηγές της απαγορευτικής “επιχειρηματολογίας”. Σχετικά με την ποιότητα των εργασιών του, είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι το 1975, σε ειδική συνέντευξη τύπου, το πανεπιστήμιο Columbia διαχώρησε τη θέση του από τις εργασιες του G. Nahas για την κάνναβη, δίνοντας έτσι το μέτρο της αξιοπιστίας τους”. Ο Jack Herer στο βιβλίο του “THE EMPEROR WEARS NO CLOTHS”, κεφ. 15 (σελ. 81 στην έκδοση του 1995) προσθέτει ότι το Εθνικό Ίδρυμα Υγείας των ΗΠΑ (NHI) το 1976 Απέκλεισε τον Nahas από την δυνατότητα εξασφάλισης οποιασδήποτε περαιτέρω κρατικής χρηματοδότησης για έρευνες σχετικά με την κάνναβη, μετά από το όνειδος που επέσυραν οι προηγούμενές του έρευνες. Ο Robert A. Nelson, στο “Hemp & Health” (1999), αναφέρει ότι ο Nahas ενεπλάκει το 1971 σε ένα σκάνδαλο ψευδούς δημοσίευσης ενός θανάτου που αποδόθηκε στην κάνναβη. Επίσης αναφέρει ότι το περιοδικό του αμερικανικού ιατρικού συλλόγου “Journal of the American Medical Association”, δημοσίευσε μια κριτική για το βιβλίο του “Marihuana: Deceptive Weed” (1973), στην οποία λέει: “Κάθε κεφάλαιο βρίθει από παραλήψεις δεδομένων, μεροληπτική επιλογή και ερμηνεία ερευνών. Τόσο μεγάλο μέρος του όγκου του είναι διαστρεβλωμένο που χρειάζεται να είναι κανείς γνώστης της εργογραφίας για την κάνναβη για να μπορεί να κρίνει την εγκυρότητα της κάθε πρότασης”.
http://www.rexresearch.com/hhusb/hmphlth.htm. Ένα δείγμα της δουλειάς του Nahas που φανερώνει την αξιοπιστία του αναλύεται από τους ερευνητές McDonald J. Christie και Gregory B. Chester, του τμήματος φαρμακολογείας του πανεπιστημίου του Σίδνεϋ, σε ένα άρθρο τους στο οποίο εξετάζουν λεπτομερώς μια εργασία, των Nahas και Latour όπου ισχυρίζονται ότι νέα δεδομένα αποδεικνύουν πως η κάνναβη είναι πιο βλαβερή απ’ ότι θεωρήθηκε μέχρι τότε. Οι πρώτοι διαψεύδουν τα συμπεράσματα των δεύτερων και δείχνουν ότι αυτοί παραποιούν αποσπάσματα άλλων ερευνητών, κάνουν λανθασμένες αναφορές σε έρευνες και παρουσιάζουν παλιά στοιχεία ως δήθεν καινούρια:
http://www.ukcia.org/research/nahas.php. Μια εκτενής αναφορά στον Nahas, με πολλά ενδιαφέροντα παραδείγματα από την “δουλειά” του υπάρχει εδώ:
http://www.drugtext.org/library/articles/michka1.html. Δυστυχώς οι εργασίες του συνεχίζουν να αναφέρονται, όχι μόνο από την DEA και διάφορες αντιναρκωτικές οργανώσεις, αλλά και από πολλούς ανυποψίαστους ερευνητές που μελετούν την κάνναβη.
[48] Brill, N. 0. Crumpton, E., Frank, 1. M., Hochman, J. S., Lomax, P., McGlothlin, W. H. and West, L. J.: "The Marihuana Problem," Annals of Internal Medicine, 73 (3) : 449-465 (1970). Αναφέρεται στην έκθεση του National Commission on Marihuana and Drug Abuse.
[49] Phillips, R. N., Turk, R. F. and Forney, R. B.: "Acute Toxicity of A' Tetrahydrocannabinol in Rats and Mice," Proceedings of Society for Experimental Biology and Medicine, 136(l) :260-263 (1971). Αναφέρεται στην έκθεση του National Commission on Marihuana and Drug Abuse.
[50] Thompson, G. R., Rosencrantz, 11. and Brande, M. C.: "Neurotoxicity of the Cannabinoids in Chronically Treated Rats and Monkeys," The Pharmacologist, 13 (2) : 296 (1971). Αναφέρεται στην έκθεση του National Commission on Marihuana and Drug Abuse
[51] Thompson, G. R., Schaeppi, U. T., Rosencrantz, H. and Brande, Al. C.: "Acute Oral Toxicity of Cannabinoids in Various Species," Toxicology and Applied Pharmacology, 19 (2) : 413 (1971). Αναφέρεται στην έκθεση του National Commission on Marihuana and Drug Abuse
[53] “The dose that would actually kill man is very high indeed, really well beyond what would be achieved by almost any amount of smoking... The drug is really quite a remarkably safe one for humans, although it is really quite a dangerous one for mice and they should not use it”. J.W.D Henderson, Director of the Bureau of Human Drugs, Health and Welfare, Canada. Αναφέρεται ως πηγή το: Boyd, N. (1991). High society - legal and illegal drugs in Canada. Toronto: Key Porter Books Limited.
[55] "You're enough of a pro, to know that for you to come out with something that would run counter to what the Congress feels and what the country feels, and what we're planning to do, would make your commission just look bad as hell." Gene Weingarten, “Just What Was He Smoking?”, Washington Post 21 March 2002.
http://cannabis.net/politics/richard-nixon.html.
[56] UNITED STATES DEPARTMENT OF JUSTICE, Drug Enforcement Administration. In The Matter Of MARIJUANA RESCHEDULING PETITION, Docket No. 86-22 : OPINION AND RECOMMENDED RULING, FINDINGS OF FACT, CONCLUSIONS OF LAW AND DECISION OF ADMINISTRATIVE LAW JUDGE.
http://www.druglibrary.org/olsen/MEDICAL/YOUNG/young1.html.
[58] Πολλά δημοφιλή βιβλία και δημοσιεύματα αναφέρνουν αυτή την αναλογία, που κυκλοφόρησε ευρέως από στόμα σε στόμα ανάμεσα στους υποστηρικτές της κάνναβης. Μερικά παραδείγματα είναι: Κλεάνθης Γρίβας, “Κάνναβη, Μαριχουάνα, Χασίς”, εκδ. Θεσσαλονίκης, 1993 & 2010, κεφ.1 σελ. 45. “The Emperor Wears No Clothes”, Jack Herer, 1995 edition, κεφ. 15 σε. 82. “Το απαγορευμένο χόρτο, Giancarlo Arnao, εκδ. “Νέα σύνορα” Α.Α. Λιβανη, κεφ. 2 παρ. 2.3 σελ. 41. Οι δύο τελευταίοι συγραφείς αναφέρουν ότι τα πειραματα έγιναν σε ποντίκια, χωρίς όμως να εξηγούν την σημασία του γεγονότος. Παράδειγμα στο διαδύχτιο:
http://www.cannabismd.net/toxicity/.
[61] S. Loewe, “The Active Principles of Cannabis and the Pharmacology of the Cannabinols”, Arch. exp. Path. Pharmak. (1950) 211:175-193. Σε pdf εδώ:
http://www.mikuriya.com/s5_5.pdf. Βλέπε σελ. 384.
[62] Parahexyl ή Synhexyl ή n-hexyl-Δ3THC. Διαφέρει από την Δ9THC στη θέση του διπλού δεσμού μέσα στο μόριο (εξ ου και ο δείκτης 3 αντί 9), καθώς και στο μήκος της αλυσίδας που βρίσκτεται πάνω στο βεζοϊκό δακτύλιο, η οποία είναι μεγαλύτερη κατά μια μεθυλομάδα. Το 1982, μια επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών κατηγοριοποίησε την ουσία αυτή στην κατηγορία Schedule I,
δηλαδή στις απαγορευμένες ουσίες για τις οποίες δεν επιτρέπεται ούτε η ιατρική χρήση. Αυτό έγινε λόγω της ομοιότητάς του με την Δ9THC και παρά το γεγονός ότι δεν πληρούσε τις πρόνοιες του νόμου για μια τέτοια κατηγοριοποίηση. Πρώτον επειδή όπως και για την Δ9THC δεν έχει διαπιστωθεί η επικυνδυνότητα της ουσίας, δεύτερον επειδή δεν είχε διερευνηθεί επαρκώς καταπόσον υπάρχουν ιατρικές χρήσεις ή όχι και τρίτον επειδή, αντίθετα με την Δ9THC και λόγω της ελεγχόμενης παρασκευής του δεν υπήρχε η ίδια δυνατότητα κατάχρησης. Ούτως η άλλως η ουσία είχε περιπέσει σε αφάνεια λόγω της επίτευξης της εργαστηριακής σύνθεσης της Δ9THC, και η απαγόρευση της ουσίας το μόνο που πέτυχε ήταν να την επαναφέρει στο προσκήνιο. Βλέπε
http://en.wikipedia.org/wiki/Parahexyl και
http://www.cognitiveliberty.org/shulgin/adsarchive/parahexl.htm.
